Үзэл бодол
Тойрогтоо хамгийн их, бага төсөв суулгасан гишүүд
Улсын төсөв гэдэг нь нийгэм, эдийн засгийн зорилгыг хэрэгжүүлэх хэрэгсэл бөгөөд улсын мөнгөн хөрөнгийн төвлөрсөн хуримтлалыг бий болгож хуваарилж буй явдал юм. Өөрөөр хэлбэл, УИХ-аас баталж өгсөн хэмжээнд тааруулан Засгийн газар төсвөө бүрдүүлж, бас зарцуулдаг гэдгийг дунд сургуулийн сурагч ч мэдэх нь дамжиггүй биз. Дэлхий дахинд анхлан Англи улс төсөв зохиож, түүнийгээ хууль тогтоох байгууллагаар батлуулан хэрэгжүүлж эхэлсэн түүхтэй билээ. 1921 оноос өмнө Монгол Улсад төсөв гэж байсангүй. Харин Ардын хувьсгалын дараа Ардын Засгийн газар төсвөө зохиож, улмаар 1925 оноос Ардын Их хурлаар хэлэлцэн батлах болжээ.
Манай улсын хувьд 1990 оноос хойш хууль тогтоох дээд байгууллага буюу УИХ-ын гишүүд нь төсвөө хэлэлцэн батлахдаа өөрсдийн сонгогдсон тойрогт "ахиу" хөрөнгө оруулалт тусгах гэж улайрдаг гэх шүүмжлэл гардаг болсон нь худлаа биш. Угтаа төрийн хууль тогтоох ажлын төлөө бус эсрэгээрээ сонгогдсон тойрогтоо ахиухан мөнгө тавиулахыг хүссэн улстөрчид төсөв батлах хугацаанд л чуулганы хуралдаа тунчиг идэвхтэй сууж, олсон мөнгөө 76 хэсэг хуваагаад тардаг хэмээн шүүмжилдэг байв. Хэдийгээр энэ шүүмжлэл нэг өнцгөөс нь харвал үнэн мэт боловч нөгөө талаасаа тухайн улстөрчийн улс төр болон намдаа эзлэх байр суурь, нөлөө, хуралдааны идэвхийг харуулдаг гэдгийг нуух юун. Товчхондоо, өнөөдрийн улс төрийн өнгийг хэн тодорхойлж байгааг гишүүдийн тойрогтоо тусгасан төсвөөс харах боломж олддог жамтай.
2020 оны улсын төсвийг тодотгох уу, үгүй юу гэдэг маргаан улс төрийн хүрээнд ид өрнөж буй энэ үед ч дээр дурдсан улстөрчдийн нөлөө, идэвх санаачилга аймаг, орон нутаг, дүүрэгт тусгасан хөрөнгө оруулалтаас нь шуудхан харагдаж байх юм. Орон нутгийн хувьд мэдээж Засгийн газрыг тэргүүлж буй Ерөнхий сайд, МАН-ын дарга У.Хүрэлсүх, Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын дарга Л.Оюун-Эрдэнэ нарын тойрог болох Хэнтийн төсөв бусад аймгаасаа хол тасархай тэргүүлж байгаа. Улсын сан хөмрөгийг атгаж буйн хувьд Сангийн сайд Ч.Хүрэлбаатар ч нөлөөтэй байж чаджээ. Өөрөөр хэлбэл, улсын төсвийг Увс, Хэнтийд зориулчихлаа гэсэн шүүмжлэл гарсныг ч нуух юун. Харин хуралдаа суудаггүй Б.Наранхүү гишүүний тойрог "дүрмийн дагуу" сүүл мушгив. Дундговь аймгийн удирдлагууд удаа дараа гишүүндээ гомдлын үг чулуудсан ч хариуцлагагүй, хайхрамжгүй гишүүн нь аймаг орон нутгийнхаа хөгжлөөс хойш чангаачихсан нь харамсалтай. Төрд төлөөлж буйн хувьд төсвийн хөрөнгө оруулалтын асуудалд хамгийн хариуцлагатай хандаж, тойрогтоо дутагдаж буй бүтээн байгуулалт, сургууль, цэцэрлэгийн асуудлаа шийдэж байгаа улстөрч л нэмэх оноо цуглуулдаг бичигдээгүй хуультай. Гэвч, энэхүү ажлаа хийж чадаагүй хүмүүс Б.Наранхүүгээс эхлээд олон байсныг та бид харлаа.
Харин Улаанбаатар хотын хувьд Ерөнхий сайд асан Сү.Батболд, Гадаад харилцааны сайдаар ээлж дарааллан ажиллаж буй Ц.Мөнх-Оргил, Д.Цогтбаатар нарын сонгогдсон Сүхбаатар дүүрэг тэргүүлэв. Тухайлбал, 2020 онд улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар 58 цэцэрлэг, 83 сургууль, 47 эмнэлэг ашиглалтад оруулахаас цөөнгүй нь Сүхбаатар дүүрэгт баригдах нь ээ. Дан ганц улсын төсвийн хөрөнгө оруулалт ч гэхгүй олон улсын төсөл хөтөлбөр, санхүүжилтээр босох бүтээн байгуулалтыг ч гар сэтгэл нийлсэн гурван гишүүн тойрогтоо сүндэрлүүлэх нь цаг хугацааны асуудал болов. Нөгөөтээгүүр, Ерөнхий сайд асан Сү.Батболдын улс төр, намдаа эзлэх байр суурь өнөөдөр ч хүчтэй хэвээр байгаатай энэ бүхнийг холбон ойлгож болох нь. Гэхдээ эдгээр гишүүдийн давхар сонгогдсон Багануур дүүрэг харьцангуй бага хөрөнгө оруулалт авсан нь өө хайсан нэгэнд бол шүүмжлэх сэдэв болсныг соошл орчин, сөрөг хүчний улстөржилтөөс харж болно. Гэтэл хүн амын нягтрал, эдийн засгийн байдлаас шалтгаалан алслагдсан дүүргийг төр бодлогоор “алагчлан” үзсээр байгааг өөрчлөх шаардлага бий болсныг харууллаа. Өөрөөр хэлбэл, Багануур, Налайх зэрэг захын дүүргүүд төрийн бодлогын гадна үлдэж байгаа учраас эдгээр дүүргийг бие даасан тойрог болгох төрийн шийдвэр хамгийн оновчтой шийдэл болов.
Харин төвийн дүүргүүдээс АН-ын дарга С.Эрдэнэ, А.Ундраа, Ж.Ганбаатар, Д.Лүндээжанцан нарын сонгогдсон Баянгол дүүрэг хамгийн бага хөрөнгө оруулалт авчээ. Энэ нь Ан-ын дарга, УИХ-ын гишүүн С.Эрдэнийн идэвх санаачилга "бяр" дутсан үйлдэл гэхээс илүүтэй бусад гишүүд нь түүнтэй баг болж, хамтран ажиллах чадвар, хүсэл сонирхол дутсантай холбоотой юм. Угтаа, Монгол Улсын хөгжлийн чөдөр тушаа болсоор байгаа улстөржилт, намчирхал энэ бүхэнд буруутай. Хүн бүхэн сонгогдсон тойрогтоо танай, манай нам гэж талцахгүйгээр ажиллаж чадаж гэмээнэ хөгжингүй орнуудын жагсаалтад хөл тавих өдөр ч ойрхон байна даа.
Б.ЭНХТӨР
News.mnҮзэл бодол
Л.Оюун-Эрдэнэ: “Эгийн голын УЦС” төслийг богино хугацаанд эхлүүлэхийн төлөө Засгийн газар ажиллана
Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ Булган аймгийн Хутаг-Өндөр сумын Хантай багийн нутаг Эг, Сэлэнгийн бэлчирт байрлах “Эгийн голын усан цахилгаан станц” төслийн талбайд ажиллалаа.
Тус төсөл нь Засгийн газрын хэрэгжүүлэх 14 мега төслийн тавдугаарт эрэмбэлэгдсэн импортын эрчим хүчийг багасгах, Төвийн бүсийн өсөн нэмэгдэж буй эрчим хүчний хэрэглээг хангах чухал ач холбогдолтой төсөл юм.
Эрчим хүчний яам болон Монгол-Оросын хамтарсан экспертийн ажлын хэсгээс төслийн явц, цаашид анхаарах асуудлын талаар танилцууллаа. Уг төсөл Байгал нуурын биологийн олон янз байдал, дэлхий цэвэр усны нөөцөд сөрөг нөлөө үзүүлж магадгүй гэсэн шалтгаанаар олон жил гацсан.
“Дэлхийн өвийн хороо, ОУБХХ-ноос “Эгийн голын УЦС төслийг дангаар хэрэгжүүлэх нь Сэлэнгэ мөрөн, Байгал нуурын экосистемд мэдэгдэхүйц нөлөөлөл үзүүлэхгүй” болохыг тэмдэглэжээ. Гэхдээ төслийн байгаль орчин, нийгмийн нөлөөллийн үнэлгээг ЮНЕСКО-ийн аргачлал болон олон улсын стандартын дагуу боловсруулах чиглэл өгсөн байна.
Энэ хүрээнд 2025-2026 онд Эгийн голын УЦС-ын Сэлэнгэ мөрний сав газрын экосистемд үзүүлэх өөрчлөлтийг тодорхойлох судалгаа, байгаль орчин, нийгмийн нөлөөллийн үнэлгээ, УЦС-ын туслах боомт болон үндсэн ТЭЗҮ-ийн нэмэлт судалгаа хийж, төслийн бүтээн байгуулалтыг эхлүүлэх бэлтгэл ажлыг хангана. Монгол-Оросын Экспертийн ажлын хэсэг 2026 оны эхний хагаст багтаан эцсийн дүгнэлт гаргахаар тохиролцжээ. Салбарын сайд нар төслийг хэрэгжүүлэхэд анхаарч байгаа бөгөөд судалгааны ажлуудад шаардлагатай санхүүжилтийг тухай бүр шийдвэрлэн ажиллахаа илэрхийлсэн юм.
Төслийн нөлөөллийн бүс дэх иргэд буюу Хантай, Баянгол багийн иргэд энэхүү төслийг ажил хэрэг болохыг 35 жил хүлээсэн, бүрэн дүүрэн дэмжиж байгаа, уг төслийг урагшлуулахын тулд төлөө ажиллаж Ерөнхий сайдад талархал илэрхийлээд, Засгийн газрын бодлого, шийдвэрийг дэмжихээ хэлж байлаа.
Мөн иргэд энэ уулзалтын үеэр өөрсдийн санаачилсан орон нутгийн хөгжлийг дэмжих, байгалийн аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх “Хантай” цогцолборын төслөө Ерөнхий сайд танилцууллаа.
Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ Хойд бүсийн анхдугаар зөвлөгөөнд оролцогчид санал нэгтэйгээр Эгийн голын УЦС төслийг бүс нутагтаа хэрэгтэй, нэн яаралтай хэрэгжүүлэх ажлын нэгдүгээрт эрэмбэлснийг дурдаад улс орны эдийн засагт ач холбогдолтой мега төслийг нэгдсэн ойлголтоор дэмжиж байгаа нутгийн иргэдэд талархал илэрхийлэв. Эгийн голын УЦС-ын төслийг богино хугацаанд эхлүүлэхийн төлөө Засгийн газар бүхий л хүчээ дайчлан ажиллана гэлээ.
Үзэл бодол
Я.Чулуунхүү: Эзэнгүй нохой, муурыг барьж, иргэдийн аюулгүй орчинд амьдрах орчныг бүрдүүлж байна
Нийслэлийн иргэдийн эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах нөхцөлийг бүрдүүлэх зорилгоор эзэнгүй нохой, муур, мал амьтныг барьж, асрамжлах газарт байрлуулах ажлыг дөрөвдүгээр сарын 24-28-ны өдрүүдэд зохион байгуулж байна. Энэ талаар УБЗАА-ны Захиргаа, санхүүгийн удирдлагын газрын дарга Н.Отгонбаяраас тодрууллаа.
Тэрбээр “2025 онд НЗДТГ болон Улаанбаатар хотын Захирагчийн ажлын албанд эзэнгүй нохой, мууртай холбоотой гомдол олноороо ирсэн. Тиймээс нийслэлийн Засаг даргын захирамжаар эзэнгүй нохой, муурыг эзэнжүүлэх, түр асрах байранд хүргэх, анхан шатны вакцин хийх, туулга өгөх, үржлийг хязгаарлах үйлчилгээ үзүүлж байна. Нохой, муур барих ажилд нийслэлийн зургаан дүүргийн онцгой, цагдаагийн албан хаагчид болон УБЗАА, нийслэлээс холбогдох албаныхан 1000 гаруй хүн ажиллаж байна. Энэ удаагийн байршил СХД-ийн 20 дугаар хорооноос эхэлж, Туулын бургаснаас хойш самнах ажиллагаа явуулж байна” гэлээ.
Сонгинохайрхан дүүргийн 20 дугаар хорооны Засаг дарга Я.Чулуунхүү “Нийслэлийн Засаг даргын захирамжаар нохой, муур барих, эзэнжүүлэх арга хэмжээ 20 дугаар хороонд хоёр дахь өдрөө үргэлжилж байна. Манай хороо гэр хороолол, байшин хороолол, үйлдвэрлэлийн бүс ихтэй. Үйлдвэрлэлийн бүсэд эзэнгүй нохой, муур олон байдаг. Бага насны хүүхдүүдийг хичээл сургуульдаа явахад айлгадаг. Тиймээс нохой, муур барих ажил иргэдийн аюулгүй орчинд амьдрах нөхцөлийг бүрдүүлэх чухал ач холбогдолтой” гэв.
Үзэл бодол
Ц.Төрхүү: Үсний сэв, хоолны тос, арьс ширний үйлдвэрийн хаягдлаас үүдэлтэй лагийн хэмжээ хэрээс хэтэрсэн
НИТХ-ын дарга А.Баяр, НИТХ-ын МАН-ын бүлгийн дарга Д.Ихбаяр, АН-ын бүлгийн дарга Т.Батцогт, Төлөөлөгч Б.Золзаяа, Э.Хулан, Э.Одонтуяа нар УСУГ-т ажиллалаа. Өдгөө 66 жилийн, 1900 гаруй ажилчинтай тус байгууллагын жаргал, зовлон нийслэлчүүдэд шууд хамаатай.
Ундны ус хангамж, ариутгах татуургын үйлчилгээ, Улаанбаатар хотын цэвэр, бохир усны шугам сүлжээний засвар үйлчилгээ, усны ухаалаг хэрэглээ, цэвэрлэх байгууламжийн хэвийн, найдвартай ажиллагаа, Улаанбаатар хотын ус хангамжийн сүлжээг хянах, удирдах зэрэг асуудлыг хариуцан шийдвэрлэдэг УСУГ-ын үйл ажиллагаа, тулгамдсан асуудал, ирээдүйн зорилтыг онцлон Ц.Төрхүү дарга мэдээлэл өгч, танилцууллаа.
Тэрбээр, “Үсний сэв, хоолны тос, арьс ширний үйлдвэрийн хаягдал, ахуйн болон аюултай хог хаягдлаас болж лагийн хэмжээ хэрээс хэтэрсэн. Энэ бол аюул. Манай тулгамдсан асуудал. Яагаад бэрхшээл вэ гэхээр, Улаанбаатарын хэмжээнд долоон цэвэрлэх байгууламж үйл ажиллагаа явуулж байна. Бид ганц Төв цэвэрлэх байгууламжийг л чухалчлаад яриад байдаг. Гэтэл эдгээр долоон байгууламж бүрэн хүчин чадлаараа ажиллаад хоногтоо хамгийн ихдээ 200-аад мянган метр куб ус хүлээн авах чадалтай. Гэтэл өнөөдөр энэ ачаалал 3-4 дахин нэмэгдчихсэн. Тэр хэрээр лагийн хэмжээ ихсэж байна. Хоёрдугаарт, усны үнэ тариф, татаасын асуудлыг ярихгүй бол шинэ цэвэрлэх байгууламж ашиглалтад орлоо ч бид зардлаа даахгүй. Тиймээс ус хангамж, ариутгах татуургын үйлчилгээ, бусад асуудалд анхаарахгүйгээр нийслэлчүүдийн ус хангамж найдвартай боллоо гэж санаа амрах нөхцөл үүсэхгүй” гэв.
НИТХ-ын дарга А.Баяр “Цэнхэр алт болох ус шавхагддаг баялаг. Бодлогын хувьд шийвэрлэх, хамтран ажиллах, зайлшгүй олон нийтэд тулгамдсан асуудлаа танилцуулж ойлгуулах шаардлага байна. Тиймээс энэ ажлыг НИТХ-ын нийт Төлөөлөгчдөд танилцуулахаас гадна “Эх оронч сурагч” хөтөлбөрийн хүрээнд ЕБС-ийн сурагчдад усны үнэ цэн, ухаалаг хэрэглээг таниулах ажлыг хамтарч эхлүүлье” гэлээ.
