Үзэл бодол
Б.Бямбасайхан: Залуу хүн зорилготой байж л хөгждөг
-Сурч мэдсэнээ төрсөн нутагтаа зориулах сэтгэл минь намайг энд уядаг –
Өмнөговийн харьяат таньдаг ахтайгаа тааралдлаа. “Ах нь чамд нэг хүний тухай ярих гэсэн юм. Нас залуу гэхэд маш хэрсүү, дэндүү хөдөлмөрч эмэгтэй. Хамгийн гол нь байнга өмнөө зорилго тавьж, түүндээ хүрэхийн тулд чин сэтгэлээсээ хичээдэг зан нь надад их таалагддаг юм. Чи намтрыг нь уншаад үзээрэй. Ах нь чам руу майлээр явуулая. Ирээдүйгээ харсан, зөв сэтгэлтэй залуучууд л хөгжлийн түлхүүр биз дээ. Дэмжих л хэрэгтэй. Чи ярилцлага авбал сайн байна” гэлээ. Би ихэд олзуурхаж “Тэгэлгүй яахав. Хөдөлмөрч, зорилготой залуусаа дэмжихгүй бол сэтгүүлч гэж явахын хэрэг алга” гэсэн юм. Ах ч хэлсэн ёсоороо майл явуулж.
“Батхуягийн Бямбасайхан Миний бие нь 1984 оны 03-р сарын 18-нд Өмнөговь аймгийн Баяндалай суманд төрсөн. Хулгана жилтэй. Ам бүл 4. Нөхөр, хүү, охины хамт амьдардаг” гэж эхэлсэн намтар нь нэлээд урт хөвөрч. Залуу хүн хэдийдээ намтраа ингэтлээ зузаалав гэж бодож байсан ч уншиж дуусаад аливаад чин сэтгэлээ зориулдаг, үнэнч тууштай энэ бүсгүйн зорилго, тэмцэлд л гол учир нь байсан юм байнаа… Хүн өөрөө өөрийнхөө хувь заяаг бичдэг юм байна гэж бодсон билээ. Б.Бямбасайхан “2002 онд Ерөнхий боловсролын дунд сургуулиа дүүргэжээ. 2003 онд БХИС-ийн харъяа Радио операторын курсыг Радиотелеграфикч мэргэжлээр, 2009 онд Радио телевизийн дээд сургуулийн Найруулагч, сэтгүүлч мэргэжлээр тус тус төгсжээ. Мөн 2009 онд Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг Удирдлагын академийн курс, 2011 онд Хэвлэлийн хүрээлэнгийн Эх бэлтгэл, дизайнерийн курст суралцсан байгаа юм. Түүний суралцах хүсэл эрмэлзэл үүгээр зогссонгүй, 2011 онд УТБА-ийг Төрийн удирлагын менежер мэргэжлээр, 2014 онд “Сэрүүлэг” дээд сургуулийг Бизнесийн удирдлагын менежер мэргэжлээр төгсжээ. 2016 онд РОУДС-д Төрийн захиргааны удирдлагын магистрын зэрэг хамгаалсан нь түүнийг сурч боловсрох, хөгжих дэвшихдээ хойрго хандаж хойш суудаггүй, өөрийгөө хөгжүүлж, цагийг хий дэмий өнгөрүүлдэггүй хүн болох нь энэ хэдхэн баримтаас тодорхой харагдаж байгаа биз. Хувь хүн хөгжинө гэдэг улс орон хөгжихийн үндэс шүү дээ. Тэр өнцгөөс нь хараад Б.Бямбасайханаас үлгэрлэх, түүнд талархах сэтгэл төрснийг нуух юун.
Ажлын хувьд гэвэл Б.Бямбасайхан 2008 онд орон нутгийн “21-р суваг” ТВ-д зар сурталчилгааны менежер, сэтгүүлч, 2010 оноос “UCTV” телевизэд сэтгүүлчээр ажиллаж байгаад 2016 оны 9-р сараас одоог хүртэл аймгийн ЗДТГ-ын Олон нийттэй харилцах албанд мэргэжилтэн, албаны менежерээр ажиллаж байна. Угаасаа хөдөлмөрч, зорилготой хүн болохоор үүрэгт ажлынхаа хажуугаар 2009-2014 онд аймгийн НАМЗХ-ны тэргүүлэгч, нарийн бичгийн дарга, 2015-2016 онд аймгийн НАМЭХ-ны тэргүүлэгч, 2014 оноос “Эмэгтэйчүүдийн Бриллиант клуб” ТББ-ийн Өмнөговь салбарын тэргүүн, 2015 оноос аймгийн ХЭАХН-ийн удирдах зөвлөлийн гишүүн, 2016 оноос аймгийн Улаан загалмайн хорооны удирдах зөвлөлийн гишүүн, 2016 оноос аймгийн ГХУСАЗЗ-ийн удирдах зөвлөлийн гишүүн, 2019 оноос НАМЭХ-ны тэргүүлэгч зэрэг сонгуульд ажлыг гүйцэтгэж иржээ. Мөн 2016 оноос Даланзадгад сумын ИТХ-ын төлөөлөгч, багийн Иргэдийн нийтийн хурлын даргаар ажиллаж байгаа аж. Ёстой л нийгэм, улстөрийн идэвхтэй хүний л амжуулах ажил.
Говь нутгийн хөдөлмөрч нэгэн бүсгүйн тухай хүндэлж явдаг эрхэм ахаасаа анх сонсож, намтрыг нь уншсанаар эчнээ танил болсон Өмнөговь аймгийн хөгжлийг түүчээлж буй залуу үеийн төлөөлөл хөдөрмөрч, зөв сэтгэлтэй, зорилготой, зорилгодоо хүрэхийн төлөө хичээнгүйлэн, чин сэтгэлээсээ хөдөлмөрлөж яваа Б.Бямбасайхан хэмээх шавилхан биетэй ухаалаг бүсгүйн үзэл бодлыг нь хуваалцаж ярилцах боломж олдож бид хэсэгхэн хором ярилцсанаа энд сийрүүлье.
-Өмнөговьчууд бол тэсвэр хатуужлаараа алдартай. Их бичгийн хүн Бямбын Ренчин гуай “Их говийн зоригтон хүмүүс” гэж магтан дуулж, зохиол бүтээлдээ мөнхөлсөн байдаг. Та өмнийн шаргал говийн унаган бүсгүй. Өвөөгийн чинь дурсамжаар ярилцлагаа эхэлбэл ямар вэ?
–Баярлалаа. Та онож хэллээ. Миний нутгийн зон олон үнэхээр хөдөлмөрч, тэсвэр тэвчээртэй хүмүүс. Нэгэн жишээ хэлмээр санагдлаа. Социализмын үе л дээ. Хөдөлмөрийн баатар тэмээчнийд сум, нэгдлийн дарга нар нь ирж гэнэ. Жин үдийн нар голлож, халуун гэж жигтэйхэн. Харин баатар маань хээв нэг тэмээгээ ноосолж зогсоно. Албаны улс “Иш та минь заавал энэ халуунд тэмээгээ ноосолдог нь юув дээ. Нар ташаарахыг хүлээхгүй дээ” гэвэл тэмээчин эр “Их үдийн наранд тэмээ номхон байдаг юм. Ноослоход амар” гэжээ. Дарга нар нь “Тэмээнээсээ тэвчээртэй хүн Хөдөлмөрийн баатар гэдэг эрхэм дээд алдрыг хүртэлгүй яахав дээ” гэж уулга алдаж байсан гэдэг. Миний өвөөгийн талаар та эхлээд асууж байгаа нь сайхан санагдлаа. Сайн ноён хан аймгийн Балдан засгийн хошууны амбан захирагч Минжүүрийнд ганц нуган үр мэндэлсэн нь миний өвөө Дамба.
Өвөө маань хошуу ноёны өв залгамжлагч байсан бөгөөд одоогийн Өмнөговь аймгийн Сэврэй сумын Баян бор нурууны ард төрж өссөн гэдэг. Нэг ёсондоо язгууртан хүн байлаа. Тухайн цаг үе нь язгууртан болоод лам нарт халгаатай байсан болохоор 1937 оны хэлмэгдүүлэлтийн шуурганд авга ах зайран Их Минжүүр нь өртөж хэдэн өнчин дүүтэйгээ үлдсэн гэдэг. Мөн залуугаараа хань ижлээсээ салж ганц хүүгээ өсгөх хатуу тавилантай учирсан юм. Гэхдээ сэтгэлийн тэнхээтэй, ажилсаг хүн байсан учир амьдралын хатуу хөтүүг сөрж амьдарсан байгаа юм. Адуунд эрэмгий гэж гайхалтай. Морины сайныг унаж, Ноён, Сэврэй хийцийн жинхэнэ мөнгөн эдлэл хэрэглэлийг эдэлж ирсэн гэдэг юм. Өвөөгийн маань эдэлж хэрэглэж байсан манан хөөрөг, мөнгөн аяга, хормой шуулт, эмээл, хазаар нь аавд минь өвлөгдөн үлдсэн. Нэгэнт өвөөгийн тухай ам нээж байгааг далимдуулаад аав Д.Батхуягаа дурсая гэж бодлоо.
Миний аав Д.Батхуяг нь 1939 оны зуны эхэн сард Өмнөговь аймгийн Сэврэй сумын Баян бор нурууны ард төрсөн хүн. 1948 онд Сэврэй сумын бага сургуульд элсэн орж 4 дүгээр ангиа төгсөөд ар гэрийн гачигдлаар хөдөө мал дээр гарч байсан юм билээ. Харамсалтай нь ээжийнхээ энгэрт эрхэлж, дэрвэх 13-хан насандаа хайрт ээжээсээ хагацсан даа. Тэр цагаас хойш аавтайгаа нэгдлийн олон адуу маллаж, тууварт явж, эмнэг хангал сургаж өссөн гэдэг юм. Мөн морь уяж уралдуулж сум орон нутагтаа хамгийн шилдэг адуучин болсон. Багаасаа хүнд хүчир ажил эрхэлж, тэр хэрээр эр бяр, ухаан бодол нь тэгширсэн эр байлаа. Мөн сайхан барилдана. Барилдаан нь эвлэг, мэх нь уран бөгөөд хурдтай. Аав маань бидний ээжтэй гэр бүл болж 9 хүүхдийн ижий, аав болцгоосон. Би бага охин нь. Амьдалын ухаантай, алсын хараатай хүмүүс болохоор үр хүүхдүүддээ их л зөв хүмүүжүүлсэн гэж боддог. Аав маань 2006 оны өвөл хүнд өвчний улмаас 67 насандаа хорвоогийн мөнх бусыг үзүүлсэн дээ. Өвөө, аав хоёр минь маш ажилсаг, ноён нуруутай, тусархуу, сайхан сэтгэлтэй, шулуун шударга хүмүүс байсан. Аав, ээжийнхээ захиас сургаалиар л явж ирлээ. Аав, ээж минь зөв явахыг л захиж сургадаг байсан.
-Зөв амьдрана гэдэг таныхаар ямар ойлголт бол? Таны баримтладаг гол зарчим?
-Аав, ээжийн минь үг сургааль алтнаас ч үнэтэй. Тэд маань биднийг бага байхаас эхлэн аливаа ажилд чин сэтгэлээсээ хандахыг зөвлөдөг байлаа. Мөн хар буруу санаагүй, атаа жөтөөгүй, ухаалаг, даруу, хөдөлмөрч, өгөөмөр амьдрахыг захиж сургаж ирсэн. Тиймдээ ч би багаасаа л цагийг дэмий өнгөрөөхгүй юмсан гэж хичээж өссөн. Нэг дор олон ажил амжуулахын тулд зорилготой байх ёстой. Ийм л зарчим баримталж ирлээ.
–Та хэд хэдэн мэргэжил эзэмшиж. Гэхдээ нутгаасаа өөр газар ажиллаж байгаагүй юм байна. Нийслэлд амьдрах бодол төрж байсан уу?
-Би энэ нутагт төрж, өссөн. Энэ нутагтаа л ажиллаж, амьдарна гэж боддог. Бүгдээрээ хот хүрээ газар руу зүтгэчихвэл хэн тухайн орон нутгийг хөгжүүлэх юм бэ? Сурч мэдсэнээ төрсөн нутагтаа зориулах сэтгэл минь намайг энд уядаг юм. Өмнөговь аймагт минь хөгжих боломж маш их байна. Гагцхүү залуус бид л өөрт ногдсон ажлаа чин сэтгэлээсээ хийж гүйцэтгэх ёстой.
–Залуу хүн гэхэд та чамлахааргүй зүйл хийж бүтээж. Цаашдаа ч олон зүйл төлөвлөж байгаа нь мэдрэгдэж байна. Одоогийн залууст хандаж юу хэлмээр байна вэ?
-Зарим залуус цагийг дэмий өнгөрүүлж, аль болох амар хялбар аргаар амьдрах сонирхолтой болж. Ийм хандлага хотод ч, хөдөөд ч байна. Үүнд л их эмзэглэж явдаг даа. Залуу хүн зорилготой байх хэрэгтэй. Зорилготой хүн л хөгждөг юм. Хувь хүн бүрийн хөгжил улс орны хөгжил дэвшлийн үндэс.
–Богинохон хугацаанд ярилцах боломж олгосон танд баярлалаа. Ярилцлагын төгсгөлд танай гэр бүлийн хүний тухай асууя гэж бодлоо. Таныг байнга дэмжиж, урмын үг хайрлаж явдаг хүн гэж яагаад ч юм бодогдлоо.
– Миний нөхөр чинь тэмээчин хүн. Монгол Улсын гавьяат малчин Бүд гуайн дунд хүү Баттогтох гэж залуу бий. Намайг сурч боловсорч мэргэжил, мэдлэгээ дээшлүүлэхэд хайрт ханийн минь нөмөр нөөлөг мэдээж их байсан. Ханьдаа үргэлж талархаж явдаг.
–Ярилцсанд баярлалаа. Дараа дахин уулзаж ярилцахдаа таатай байх болно. Танд амжилт хүсье.
Ярилцсан Д.Лхагвадорж
Үзэл бодол
Э.Батшугар: Хариуцлагатай иргэнээ урамшуулдаг олон улсын сайн жишгийг Монголдоо нэвтрүүлж байна
-Улсын хэмжээнд өнөөдрийн байдлаар банк, санхүүгийн байгууллагатай зээлийн харилцаанд ороогүй насанд хүрсэн иргэн цөөн байгаа болов уу. Таны санаачлан, батлуулсан дээрх хуулийн өөрчлөлт иргэдийн энэ төрлийн харилцаанд ямар нөлөө үзүүлэх вэ?
-Хамгийн эхэнд Зээлийн мэдээллийн сангийн “хар жагсаалт”-д нэг бүртгэгдчихвэл зургаан жил данслагддаг байдлыг халж байгааг тодотгож хэлмээр байна. Хүний амьдрал баялаг, зээл, зарим төрлийн төлбөрийг барагдуулахын зуур цаг хугацаа алдах гэх мэт бэрхшээлээс үүдэн доголдох тохиолдол гардаг даа. Тэгээд аль болох шуурхай шийдээд, зохицуулаад төлсөн ч “хар жагсаалт”-ад бичигдчихаж байгаа юм. Тэр мэдээлэл зургаан жил хадгалагдаж, Та хариуцлагагүй зээлдэгч болчихдог, энэ мэдээлэл зургаан жил Таны санхүүгийн харилцаанд нөлөөлнө. Үүнийг би хувьдаа “санхүүгийн ял” гэж тодорхойлоод байгаа.
Зээлийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хууль хэрэгжээд эхлэхээр дээрх шиг нөхцөл буюу нэг удаагийн доголдлоос нь үүдсэн зургаан жилийн санхүүгийн ял оноодог байдлыг халж, эсрэгээрээ онооны системд шилжих юм. Иргэн зээлийн харилцаандаа хариуцлагатай хандаад, тухай бүр нь төлбөрөө зохих ёсоор нь төлдөг бол оноо нь нэмэгдээд яваад байна. Оноо нь өндөр байхын хэрээр санхүүгийн үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллага, банк барьцаа хөрөнгийн шаардлагыг бууруулах, зээлийн хүү бага байх гэх зэргээр иргэнд илүү таатай нөхцөл, үйлчилгээ өгнө. Оноо нь тухайн иргэний биет бус санхүүгийн хөрөнгө болно. Жишээлбэл, зээл авахад хамгийн түрүүн барьцаа хөрөнгө шаарддаг. Тэгвэл энэ эрх зүйн өөрчлөлтөөр оноо нь барьцаа хөрөнгө болж болохоор нөхцөл бүрдэж байна. Аливаа банк, санхүүгийн байгууллага хариуцлагатай харилцагч буюу өндөр оноотой иргэнд үйлчилгээ үзүүлэхдээ нөхцөлөө хөнгөвчлөх, шуурхай үйлчлэх боломжтой болно. Нэгэнт хариуцлагатай төлбөрөө төлөөд явдаг харилцагч учраас аль болох асуудлыг шуурхай шийдээд явах сонирхол байна шүү дээ.
Тэгэхээр иргэн оноогоо өндөр болгох эсэхээ бас тооцож болж байна. Хариуцлагатай иргэнээ нэг ёсондоо урамшуулж байгаа гэж харж болох юм.
Баримт сөхөөд харвал малчны зээл, ипотекийн зээл, тэтгэврийн зээл нь хамгийн эрсдэлгүй, чанартай зээлүүд байдаг. Зээлдэгчид нь маш хариуцлагатай гэсэн үг. Хариуцлага алдахад нь “ял оноож” байгаа юм чинь, хариуцлагатай байсных нь төлөө хөнгөвчилсөн нөхцөлтэй, бага хүүтэй зээлийг шуурхай олгох зэргээр урамшуулж болно биз дээ. Үүний нөлөөгөөр зээлийн хүү ч буурах боломжтой, онооны системд шилжсэнээр суурь нөхцөл бүрдэж байгаа гэж харж байна. Тухайлбал, төслийг боловсруулах үед 28 улсын жишээг судалсан, зээлийн хүү нь 2-4 нэгж хувиар буурсан байдаг юм билээ. Америк 1989 онд, Солонгос, Энэтхэг 2000 оны эхээр, Вьетнам саяхан онооны системд шилжсэн. Ийнхүү шилжснээс хойш 2-3 жилийн дараа зээлийн хүү буурсан байна билээ.
Энгийнээр ойлгоход банк, санхүүгийн байгууллага харилцагчаа хялбархан тодорхойлдог учраас хариуцлагатай, найдвартай харилцагчдаа хугацаа урт, хүү бага, барьцаа хөрөнгө шаардахгүйгээр зохих ёсны зээл олгох гэх зэрэг сайн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг шуурхай үзүүлдэг болно.
Латин Америкийн улс орнууд онооны системд шилжихээс өмнө ажлын 10 хоног буюу хагас сар зээл шийдвэрлэдэг байснаа онооны систем рүү шилжсэнээр ердөө ажлын 8 цагт зээл шийддэг болсон байгаа юм. Цаашилбал, сайн харилцагчид бүтээгдэхүүн, үйчилгээгээ хүргэхийн тулд банк, санхүүгийн байгууллага дунд өрсөлдөөн бий болдог. Одоо бол банк, санхүүгийн байгууллага тус бүр харилцагчийн мэдээллээ хадгалж, тус бүрдээ сан бүрдүүлдэг, үүнийгээ хуваалцдаггүй. Та банкаа, санхүүгийн харилцагчаа солихоор бол нөгөө талдаа шинэ хэрэглэгч болно, хүлээж авч байгаа тал Таны санхүүгийн түүхийг мэдэхгүй учраас “эрсдэлтэй” гэж үздэг. Шинэ систем үйлчлээд эхлэхээр иргэний оноо бүх нөхцөлийг илэрхийлэх учраас ямар ч банк, санхүүгийн байгууллагад очсон зөвхөн өөрт тохирхох бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ авдаг болно. Банк, санхүүгийн байгууллагууд өрсөлдөөд эхлэхээр санхүүгийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ сайжрах нь ойлгомжтой. Хөгжсөн улс орнуудын боловсронгуй болсон, туршигдсан сайн туршлагыг Монголд нэвтрүүлж байгаа гэж ойлгож болно.
-Хууль хэзээнээс хэрэгжих эхлэх вэ?
-Улсын Их Хурал 5 дугаар сарын 16-ны өдөр Зээлийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хуулийг баталсан. Ердийн журмаар гэхээр “Төрийн мэдээлэл” сэтгүүлд хэвлэгдээд ажлын 10 хоногийн дараа хэрэгжиж эхлэхээр тооцож үзвэл энэ оны 6 дугаар сарын 26-ны өдрөөс хэрэгжих юм байна.
-Тэгвэл зээлийн "муу түүх" иргэний санхүүгийн харилцаанд сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй гэсэн үг үү?
-Хүний зээлийн мэдээллийг таван жил хадгалдаг олон улсын жишгийг хуульд тусгасан. Иргэн, төрийн болон хувийн өмчит хуулийн этгээдийн хооронд зээл, төлбөртэй холбогдон үүсэх мөнгөн төлбөрийн мэдээллийг агуулдаг “Зээлийн мэдээллийн сан” зөвхөн зээлийн "муу түүх"-буюу сөрөг мэдээллийг хадгалдаг байсныг өөрчилж байгаа хэрэг. Тус санд зээлдэгчийн сайн, муу бүх мэдээллийг таван жил хадгална. Юу сайжрах вэ гэхээр өмнө нь хугацаа алдаад ч болохнээ зээлээ төлсөн байхад л “хар жагсаалт”-ад ороод, тэр нь санхүүгийн харилцаанд нь зургаан жил сөрөг нөлөө үзүүлдэг байсныг халж байгаа юм. Одоо бол иргэн, зээлдэгч үүргээ хугацаандаа гүйцэтгэхгүй бол оноо буурна, харин нөхөөд төлчихвөл оноо нь өснө. Зээлийн мэдээллийн сангийн мэдээлэл нь амьд, хөдөлгөөнтэй, бодит болно.
Дээрх хуультай хамт тухайн иргэн буюу зээлдэгчээс шалтгаалахгүйгээр орлогод нь доголдол үүсвэл уян хатан хандах агуулга бүхий Улсын Их Хурлын тогтоол батлагдсан. Үер усны аюул учирч болно, цар тахлыг бид даваад гарлаа, тухайн иргэн аргагүй болоод эмнэлэгт хэвтээд, бизнес нь явахгүй зогсож ч болно. Амьдрал баян юм чинь янз бүрийн нөхцөл үүсэж, учирч, тохиох болохоор аль болох уян хатан байж, санхүүгийн харилцаа үүсгэгч талууд зохицож байх нь зүйтэй гэж хууль санаачлагчийн хувиар үзсэн. Гэхдээ татвар төлөгчдийн мөнгөнөөс зээлдэг Хөгжлийн банк ч юм уу, Засгийн газрын тусгай сангаас авсан зээлийн харилцаанд энэ уян хатан нөхцөл үйлчлэхгүй байх ёстойг бас тогтоолд тусгасан. Татвар төлөгчдийн мөнгийг зээлж байгаа бол илүү хариуцлагатай, тооцоотой хандах ёстой гэсэн агуулгаар дээрх нөхцөлийг тодотгосон.
-Зээлийн харилцаанд иргэн янз бүрээр оролцдог. Шууд зээлэхээс гадна батлан даагчаар орсон байхад үндсэн зээлдэгч хариуцлага алдсан нь батлан даагчийн оноонд нөлөөлөх үү?
-Зээлийн батлан даалттай холбоотой харилцааг өөр хуулиар зохицуулна. Товчхондоо, Зээдийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулиар хүн санхүүгийн орчинд үнэ цэнээ өөрөө тогтоодог болж байгаа хэрэг. Хариуцлагатай байвал оноо өндөр байна. Оноо нь тухайн хүний талаар олон зүйлийг илэрхийлэх учраас биет бус санхүүгийн хөрөнгө болчихно. Өндөр оноотой бол банк, санхүүгийн салбарт Таны үнэ цэн өсөж, илүү таатай үйлчилгээ, сайн бүтээгдэхүүнийг тохирсон өртгөөр авах нөхцөл нь бүрдэнэ. Тиймээс оноогоо өндөр байлгах эсэхээ иргэн, зээлдэгч өөрөө удирдана. Ийм учраас зээл, төлбөрөө цаг хугацаандаа төлөөд байхад эрмэлзэл тухайн хүнд төрдөг байх нь л дээ.
-Улсын Их Хурлын даргын дэвшүүлсэн “Гурван төгөлдөршил” бодлогын хүрээнд хуулиас давсан журмуудыг цэгцлэх зорилт тавьсан. Тэгвэл Таны санаачлан, батлуулсан хуулийн дагуу Монголбанк журам батлах үүрэг хүлээж байна?
-Одоогийн байдлаар зээлийн мэдээллийн үйлчилгээ үзүүлэх тусгай зөвшөөрөлтэй хоёр компани байна. Эдгээр компани олон улсын жишиг платформ буюу онооны зам оруулаад ирчихсэн. Суурь нь байна, эрх зүйн орчин бүрдлээ. Одоо дүрмээ тохирох ёстой. Иймд Монголбанк холбогдох журам гаргах үүрэг хүлээж байгаа. Гэхдээ бүх талыг оролцуулж, хэлэлцүүлэг хийсний үндсэн дээр талуудын эрх ашгийг хангасан, манай нөхцөлд хамгийн оновчтой зохицуулалт гаргах ёстой гэдэг байр суурьтай байна. Монголбанк ч энэ шаардлагыг хангах бүрэн чадамжтай гэж харж байна. Бид шинэ зүйл зохиогоогүй, бусад улс орон удаан хугацаанд туршиж, сайжруулж ирсэн сайн жишгийг л Монголдоо нэвтрүүлэх ажил шүү дээ. Иргэн санхүүгийн сахилга баттай болно, системийн хэмжээнд чанаргүй зээл буурна гээд үр дүнг нь бүгд хүртэх ач холбогдолтой.
Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газар
Үзэл бодол
Х.Ганхуяг: Татварын багц хуулийн шинэчлэл нь бизнес эрхлэгчдийг дэмжин, өрхийн орлогыг нэмэгдүүлж, хамгаалж, баталгаажуулахад чиглэж байна
Татварын багц хуулийн хэрэгжилттэй танилцаж санал, дүгнэлт гаргах, шаардлагатай бол холбогдох хуулийн төсөл боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсгийн ахлагч, УИХ-ын гишүүн Х.Ганхуягаас татварын багц хуулийн шинэчлэлийн талаар тодрууллаа.
-Татварын багц хуулийн шинэчлэлийн онцлогийг танилцуулахгүй юу?
-УИХ-ын даргын захирамжаар байгуулагдсан манай ажлын хэсэг УИХ-ын Төсвийн байнгын хороо, Сангийн яам, Татварын ерөнхий газартай хамтран татварын багц хуулийн шинэчлэлийн талаар олон удаагийн хэлэлцүүлэг зохион байгуулсан. Нийтдээ 180 гаруй удаагийн хэлэлцүүлэгт 200 гаруй мянган иргэн, аж ахуйн нэгжийн төлөөлөл оролцож татварын багц хуулийн шинэчлэлийг хэрхэн хийх талаарх саналаа ирүүлсэн. Татварын ерөнхий хууль, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль болон Хүн амын орлогын албан татварын тухай хууль, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулиудад өөрчлөлт оруулах талаар иргэд, аж ахуйн нэгжүүдийн саналыг ажлын хэсгийн санал, дүгнэлтийн хамт Сангийн яаманд хүргүүлсэн.
Татварын багц хуулийн шинэчлэлийн хүрээнд хувь хүний орлогын албан татварыг бууруулах, нийгмийн аль хэсэгт нь татварын хөнгөлөлтийг илүүтэй үзүүлэх талаар тодорхой тусгах, нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хамрагдалтыг нэмэгдүүлэх талаар зохих өөрчлөлт оруулж, татварын уян хатан тогтолцоог бүрдүүлэхийг чухалчиллаа. Өнөөдрийн байдлаар нэмэгдсэн өртгийн албан татварт нийгмийн салбарын 70 хувь нь хамрагдаж байна. Энэхүү албан татвараас чөлөөлөгддөг хөдөө аж ахуйн салбарыг нэмэгдсэн өртгийн албан татварт хамруулдаг болгох эрх зүйн тогтолцоог бий болгох, иргэдийн сарын 500 мянган төгрөг хүртэлх худалдан авалтад төлсөн НӨАТ-ыг 100 хувиар, 800 мянган төгрөг хүртэлх худалдан авалтад төлсөн НӨАТ-ыг 50 хувиар, үүнээс давсан хэсэгт 20 хувиар тус тус хөнгөлж буцаан олгох зэрэг заалтуудыг тусгалаа.
-Аж ахуйн нэгжүүдэд татварын ямар хөнгөлөлт үзүүлэхээр төсөлд тусч байна вэ?
-Аж ахуйн нэгжийн албан татварын тухай хуульд өөрчлөлт оруулж, жижиг, дунд бизнес эрхлэгчдийг дэмжихэд чиглүүлэв. Аж ахуйн нэгжүүдийг татвараа төлөөгүй бол дансыг нь бүхэлд нь хаачихдаг байдлыг өөрчлөх нь зүйтэй гэж үзсэн. Тухайн аж ахуйн нэгжид тодорхой хугацаа өгч татвараа нөхөн төлөх боломжийг бүрдүүлэх ёстой. Мөн зарим нэг төрлийн татвар эргээд иргэд, аж ахуйн нэгжүүдийг өрөнд оруулдаг. Жишээ нь гаалиар дөнгөж бараа бүтээгдэхүүн нь орж ирэнгүүт олон төрлийн татвар ногдуулдаг хатуу тогтолцоо байсан. Тэгвэл тухайн бараа, бүтээгдэхүүнийг борлуулсны дараа буюу үр ашиг нь буй болсон цагт татвар ногдуулах нь зөв юм. Эдгээр татварын хөнгөлөлтийг буй болгосноор төсөвт ойролцоогоор 4-4.5 их наяд төгрөгийн дарамт учирна. Өөрөөр хэлбэл, улсын төсөвт орж ирдэг байсан 4-4.5 их наяд төгрөгийг эргээд хувийн хэвшил рүү шилжүүлж байна гэсэн үг. Татварын хөнгөлөлт, чөлөөлөлтөөр бизнес эрхлэгчдийг дэмжиж, ингэснээр иргэдийн худалдан авах чадвар сайжирч, эдийн засгийн эргэлт нэмэгдэнэ. Үндсэндээ бол татварын багц хуулийн шинэчлэлийн зорилго нь бизнес эрхлэгчдийг дэмжихээс гадна өрхийн орлогыг нэмэгдүүлэх, хамгаалах, баталгаажуулахад чиглэж байна гэсэн үг.
УИХ-ын Хэвлэл мэдээллийн газар
Үзэл бодол
С.Эрдэнэболд: Парламент хүний эрхийг тогтолцооны төв болгохоор ажиллаж байна
Улсын Их Хурлын Хүний эрхийн дэд хорооны дарга С.Эрдэнэболдтой ярилцлаа.
-Хүний эрхийг хангах, хамгаалахад манай эрх зүйн орчин ямар байна вэ?
-Би 2024 оны 10 дугаар сарын 22-нд Дэд хорооны даргаар сонгогдсон. Түүнээс хойш хүний эрхийг зүгээр нэг нийгмийг доргиосон, шуугиан тарьсан үед хөндөж яриад өнгөрдөг бус, эрх зүйн орчинд тогтвортой, тасралтгүй анхаарч шинэчлэл хийх шаардлагатайг ойлгосон. Хууль тогтоох байгууллагын хувьд бид зөвхөн хууль батлаад зогсох биш, түүний хэрэгжилт, хүний эрхэд үзүүлэх нөлөөлөлд хяналт тавих үүрэгтэй.
-УИХ энэ бүрэн эрхийнхээ хугацаанд бүх үйл ажиллагаагаа “хүн төвтэй” байхаар тодорхойлж, стратегиа баталсан, энэ хүрээнд хүний эрхийн чиглэлд ямар ахиц гарч байна вэ?
-Энэ стратеги бол парламентын үйл ажиллагааг илүү чадавхжуулах, иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлэх, гарч буй шийдвэр бүр хүний эрхийн шалгуурыг давах ёстой гэдэг хатуу үзэл баримтлалтай. Өнгөрсөн намрын чуулганаар л гэхэд 100 орчим шийдвэр, хууль, тогтоол гарсан. Улсын Их Хурлаас гарч буй аливаа шийдвэр хүний эрхийг зөрчихгүй байх зарчмыг бид баримталж ажиллаж байна.
-Хүний эрхийн дэд хороо иргэний нийгмийн байгууллагуудтай байнгын уулзалт зохион байгуулаад багагүй хугацаа өнгөрсөн. Энэ механизм хэр үр дүнтэй байна вэ?
-Хүний эрхийн дэд хороо 2024 оны 12 дугаар сараас эхлэн сар бүрийн хоёр дахь долоо хоногийн Лхагва гарагт төр хувийн хэвшил, төрийн бус байгууллагууд, олон улсын байгууллагууд, судлаачидтай хамтран, хүний эрхийг хангах, хамгаалах чиглэлээр сэдэвчилсэн уулзалт-хэлэлцүүлгийг хийж байна. Бодлогын түвшинд санал дэвшүүлж, хэлэлцдэг. Үүний үр дүнд хүний эрхийн чухал асуудлуудыг нийгмийн олон талт оролцоотойгоор хэлэлцэж, гарц шийдэл гаргаж эхэлсэн. Тухайлбал, өнгөрсөн оны 12 дугаар сард UPR буюу НҮБ-ын Хүний эрхийн Зөвлөлийн ээлжит нэгдсэн хэлэлцүүлэгт илгээх Монгол Улсын тайлангийн талаар, энэ оны 1 дүгээр сард НҮБ-ын зөвлөмжийн хэрэгжилтийн тухай, 3 дугаар сард хүүхдийн хорих ангийн нөхцөл байдлыг, 4 дүгээр сард Байгаль орчны холбогдох хууль тогтоомж дахь хүний эрх хэрэгжилтийн талаар, 5 дугаар сард гэр бүлийн хүчирхийллийн нөхцөл байдал, гарц шийдлийн талаар онцлон, хэлэлцсэн байна.
-Эрх зүйн орчныг сайжруулах чиглэлээр ямар алхамууд хийгдэж байна вэ?
-Хамгийн энгийн жишээ гэхэд төрийн байгууллага хоорондын уялдаа муу, мэдээллийн зөрүү нь хүний эрхийн асуудалд сөрөг нөлөө үзүүлдэг. Нэг асуудлаар байгууллага бүр өөр мэдээлэлтэй, нэг сэдвийн талаар өөр ойлголттой ажиллаж байна. Хууль тогтоогчдын зүгээс үүнийг төрийн байгууллага хооронд уялдаагүй байдал, тогтолцооны хийдэл гэж үзэж байгаа.
Монгол Улсад өнөөдрийн байдлаар 2000 гаруй журам нийгмийн харилцааг зохицуулж, тэдгээрт хүний эрхийг хязгаарлаж, зөрчсөн заалтууд байх нь түгээмэл байна. Бид энэ байдлыг өөрчилж, хүний эрхийг хязгаарлах бол зөвхөн хуульд үндэслэн, байж болох хамгийн бага хэмжээнд хязгаарладаг болох эрх зүйн шинэчлэл хийх зорилттойгоор шат дараалсан ажлуудыг хийж, хэрэгжүүлж байна.
Парламентын гишүүн “…иргэн, улсын ашиг сонирхлыг эрхэмлэн, … Монгол Улсын Үндсэн хуулийг дээдлэн сахиж…” гэж тангараг өргөдөг бөгөөд энэ агуулгаараа “хүний эрхийг хамгаалах” тангарагтай гэсэн үг. Бид тангарагаа сахиж, ажил хэрэг болгохын тулд парламентын хяналтын чиг үүргээ илүү эрчимжүүлж, хариуцлагатай гүйцэтгэх шаардлагатай.
-Улсын Их Хурал энэ бүрэн эрхийнхээ хугацаанд "хүн төвтэй" стратегийг хэрэгжүүлснээр ямар үр дүнд хүрэх вэ?
-Хүний эрхийн асуудал нь ямар нэг даргын пи ар, эсвэл сонгуулийн үеэр ярьдаг сэдэв биш. Энэ бол чөлөөт, ардчилсан нийгмийн суурь, үнэт зүйл. Хүний эрхийг хамгаалах нь Улсын Их Хурлын гишүүн бүрийн, төрийн байгууллага бүрийн, төрийн бүх шатны байгууллагын үүрэг юм.
Парламентын үнэт зүйл нь олон хууль баталснаараа бус, баталсан хуулиуд нь амьдрал дээр хүний эрхийг бодитойгоор хангаж, хамгаалж чадсан эсэхээр хэмжигдэнэ. Иргэн бүрийн жижиг мэт санагдах асуудлыг ч томруулж харж, хамгаалж, шийдвэрлэх нь парламентын хариуцлага юм.
-
Цаг үе2022/11/22
Дамжин өнгөрөгч гэж хэн бэ?
-
Цаг үе2020/06/11
УИД-т гал гарсантай холбоотой хэргийн газрын үзлэг үргэлжилж байна
-
Шударга мэдээ2020/07/17
Халаалтын зуух, төвлөрсөн дулааны шугамд холбох ажлуудыг эрчимжүүлэх шаардлагата...
-
Улстөр нийгэм2020/12/08
УИХ-ын байнгын хороодын хуралдаан болно