Үзэл бодол
Н.Баярчимэг: Миний боловсрол Монголд хэрэгтэй
Эгэл жирийн амьдралаас өөрийн хичээл зүтгэл, тууштай шаргуу хөдөлмөрөөр амжилтаа ахиулсаар яваа шилдэг залуу боловсон хүчин Н.Баярчимэгтэй ярилцлаа.
“Миний боловсрол Монголд хэрэгтэй” гэсэн түүний зоримог үг өөрийн эрхгүй сэтгүүлч миний анхаарлыг татав. АНУ-д магистр хамгаалж, Люксембургийн хамтын ажиллагааны нийгэмлэг болон Харвардад мэргэжил дээшлүүлж, хууль эрх зүй, олон улсын бизнесийн удирдлага, хөрөнгө оруулалтын чиглэлээр ажиллаж, томоохон хөрөнгө оруулалтын төслүүдийн удирдлагын багт ажиллаж ирсэн түүний ажлын туршлага, тэмүүлэл зорилгыг уншигч танд хүргэхийг зорилоо.
-Нэгэнт ажил хэрэгч бүсгүйтэй уулзаж байгаа болохоор ярилцлагаа таны боловсрол эзэмшсэн байдлаас эхэлье гэж бодлоо.
-Төв аймгаас МУИС-ийн Хууль зүйн сургуульд суралцах хуваарь аваад Улаанбаатар хотод анх орж ирэхдээ л ганц биеэр гурван хүүхдээ өсгөсөн ээжийнхээ ачийг хариулна, эх орондоо ихийг хийж бүтээх сайн боловсон хүчин болно гэсэн том зорилго өвөртөлсөн. Ингээд оюутан байхдаа бага ангийн хүүхдүүдэд Англи хэл, Математикийн хичээл зааж, хэрэглээний мөнгөө олдог байлаа. Бас янз бүрийн төсөл, хөтөлбөрт хамрагдаж, иргэдэд үнэ төлбөргүй хуулийн зөвлөгөө өгдөг гэх мэтчилэн нийгмийн идэвхтэй оюутан байсан.
АНУ-д суралцах завшаан олдсон минь миний хувьд нүдийг минь нээсэн амьдралын том туршлага болсон. Гадаадад сурч буй оюутнууд сургалтын төлбөр, амьдрах өртгөө өөрөө хариуцна гэхээр мэдээж амаргүй. Таван жил мэрийн суралцсаны эцэст АНУ-ын Калифорни муж дахь Пэсифик Стэйтс Их Сургуулийг “Онцлох оюутан” гэдэг сертификаттай төгсөж, тус сургуульдаа ажиллах санал авсан. Үнэхээр их баярлаж байсан боловч таван жил уулзаагүй ээжийгээ бодоод шууд л Монголоо зорьсон. Үнэндээ ээжийнхээ дэргэд байхын зэрэгцээ эх орондоо очиж ажиллаж, өөрийн олж авсан мэдлэг туршлагаа Монголынхоо төлөө зориулах юмсан гэсэн чин хүсэл намайг ёстой л эзэмдэж байсан гэх үү дээ./инээв/
-Дэлхийн боловсролыг эзэмшээд хамгийн түрүүнд юу хийж бүтээмээр санагдсан бэ?
-Эх орондоо ирээд, анх банкинд хөрөнгө оруулалтын банкны асуудал хариуцсан хуульчаар ажилд орсон. Үүнтэй холбоотойгоор, хөрөнгө оруулалтын сан, хөрөнгө оруулалтын менежментийн компани байгуулах, түүний эрх зүйн орчныг сайжруулах гэх мэт ажлуудыг санаачлан хэрэгжүүлэх ажилд голлох үүрэгтэй оролцсон. Улмаар Үндэсний хөгжлийн газарт ажиллах хугацаандаа сурсан зүйлсээ бусадтайгаа хуваалцаж, улсын хөгжлийн цогц бодлого, урт, дунд хугацааны хөгжлийн төлөвлөлт, хөрөнгө оруулагчийн хууль ёсны эрх, ашиг сонирхлыг хамгаалах чиглэлээр дэмжлэг үзүүлэх, концесс, төр хувийн хэвшлийн түншлэлийн бодлого гэх зэрэг бусад олон чиглэлээр мэргэшсэн. Энэ нь цаашдаа эх орондоо илүү ихийг хийж бүтээх алсын харааг надад өгсөн гэж хэлж болно.
-Уул уурхайн салбарт ажиллаж байсан байна. Энэ хугацаанд хийж байсан ажил, туршлагаасаа хуваалцаач?
-Товчхондоо, эрдэс баялгийн салбар дахь гэрээний мэдээллийн цахим сангийн үр нөлөө, тогтвортой ажиллагааг дэмжих хүрээнд ашигт малтмалын газар болон нутгийн захиргааны байгууллагаас тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчтэй байгуулсан гэрээнүүдийг ил тод болгох, Жендэрийн эрх тэгш байдлыг хангах тухай хууль, Жендэрийн эрх тэгш байдлыг хангах үндэсний хөтөлбөр /2017-2021/-ийг хэрэгжүүлэх хүрээнд Эрдэс баялгийн салбарын жендерийн бодлогын баримт бичиг боловсруулах, Эрдэс баялгийн салбарт хүчин төгөлдөр үйлчилж буй хууль тогтоомжуудын давхардал, хийдэл, зөрчлийг арилгах үүднээс холбогдох хууль тогтоомжуудад нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хуулийн төслийг боловсруулах зэрэгт голлох чиг үүрэгтэй оролцож байсан. Мөн Канад улсын Торонто хотноо жил бүр зохиогддог, дэлхийн хайгуул, уул уурхайн чиглэлийн хамгийн томд тооцогдох PDAC /Канадын хайгуулч, олборлогчдын холбооны чуулга уулзалт/ - 2018-д оролцож, уг арга хэмжээний үеэр зохион байгуулагдсан Монголын форум дээр “Монголын уул уурхайн салбарын хууль, эрх зүйн орчин” сэдвээр илтгэл, танилцуулга хийж байсан.
-Тэгвэл хэдхэн хоногийн өмнө Монголчууд анх удаа 1072 хувьцааны ногдол ашиг гэж мөнгө авлаа. Эрдэнэс-Тавантолгой ТӨХК-д та Хууль зүйн асуудал эрхэлсэн Дэд захирлаар ажиллаж байсны хувьд асуухад энэ ногдол ашгийн мөнгө цаашид нэмэгдэх боломжтой юу?
-Ногдол ашиг гэдэг нь компанийн ашгийн хуваарилалт. Эрдэнэс-Тавантолгой ХК урт удаан хугацаанд ашигтай ажиллах нэг шийдэл нь дотоод, гадаадын хөрөнгийн зах зээл дээр хувьцаагаа гаргах юм. Үүнтэй холбоотойгоор гарсан УИХ-ын 2018 оны 73 дугаар тогтоол гэж бий. Тодруулбал, энэ нь Тавантолгойн нүүрсний ордын үйл ажиллагааг эрчимжүүлэх замаар цогцоор нь хөгжүүлэх, ордын үнэ цэнийг өсөх, эдийн засгийн үр өгөөжийг нэмэгдүүлэх, насжилтыг уртасгах, мөн компанийн засаглалыг сайжруулах руу чиглэн гарсан тогтоол юм. Уг тогтоолыг хэрэгжүүлвэл иргэдийн эзэмшиж буй хувьцааны өгөөж мэдээж нэмэгдэнэ.
-Сайхан хэрэг байна. Ер нь ажил хэрэгч хүн бүрт өөрийн гэсэн ажлын арга барил байдаг. Таны ажлын арга барилын гол онцлог юу вэ? Хуульчийн мэргэжлийг зарим хүмүүс уйтгартай гэхийг ч олонтаа сонсож байлаа.
-Би энэ мэргэжилдээ үнэхээр хайртай. Хуулийн салбар их сонирхолтой, их цаг, нарийн мэдрэмж шаарддаг амаргүй ажил. Гэвч “ухах” тусам улам бүр судлах хүсэл эрмэлзэл төрүүлдэг тийм л увидастай ажил мэргэжил. Нөгөөтэйгүүр бас буянтай ажил. Хүмүүс бид өдөр бүр эрх зүйн харилцаанд оролцож, хуулийн хүрээнд, хуулинд захирагдаж амьдардаг. Гэвч хуулийн мэдлэг дутмагаас болж нийгмийн харилцаанд эвгүй байдалд орох, алдаа гаргах нь элбэг байдаг. Тийм ч учраас оюутан байхаасаа Хууль зүйн клиник сургалтын төвөөр дамжуулан иргэдэд хууль зүйн боловсрол олгоход чиглэсэн “Хуулийн цаг” телевизийн нэвтрүүлэгт оролцож байлаа. Мөн төлбөрийн чадваргүй иргэдэд үнэ төлбөргүй хууль зүйн туслалцаа, зөвлөгөө өгдөг байсан.
-“Миний боловсрол Монголд хэрэгтэй” гэж ихэд зоригтой хэлжээ. Энэ үгийг тодруулмаар байна. Чухам яаж энэ туршлага, мэдлэг боловсролоо эх орондоо зориулъя гэж бодож байгаа вэ?
-Дээр дурдсанчлан МУИС-ийн Хууль зүйн сургууль, АНУ-ын Калифорни муж дахь Пэсифик Стэйтс Их Сургуулийг дүүргээд, Люксембургийн Хамтын Ажиллагааны Нийгэмлэг, Харвард, Кеннидигийн их сургууль зэрэгт төр, хувийн хэвшлийн түншлэл, төслийн санхүүжилт, хөрөнгө оруулалтын сан, кастодиан банк, азийн орнуудын аж үйлдвэрийн паркийн төлөвлөлт, бүтээн байгуулалт, менежмент чиглэлээр мэргэжил дээшлүүллээ. Энэ бүх мэдлэг мэдээлэл, ажлын туршлага, сурсан эзэмшсэнээ Монголдоо хэрэгжүүлж, Монголынхоо хөрсөнд буулгаж, сайн жишээ, туршлага бүрийг нэвтрүүлэхийг зорьдог. Ер нь тэгээд хэрэгжүүлэхгүй бол энэ бүгдэд сурч боловсорч, мэргэжил дээшлүүлж, тасралтгүй суралцсаны хэргийг юунд гаргах гэж? Өнөөдөр төрийн байгууллагад ажиллаж байгаа минь ч дээрх үгтэй, хэлсэн үгэндээ эзэн байхыг хичээж яваатай минь холбоотой.
-Өнөөдөр та Сонгинохайрхан дүүргийн Засаг даргын төсөл, хөтөлбөр, хөрөнгө оруулалт, хамтын ажиллагаа хариуцсан орлогчоор ажиллаж байна. Дүүргийн Засаг даргын орлогчоор ажиллаад ямар ажлууд амжуулаад байна?
-Ажлаа хүлээж аваад удаагүй байгаа. Ажилтайгаа, дүүрэгт хэрэгжиж байгаа төсөл, хөтөлбөрүүдийн биелэлт, үр өгөөжтэй танилцаж байна. Нөгөө талаар дүүргийнхээ иргэд, албан байгууллага, сургууль, цэцэрлэг гээд аж ахуйн нэгжүүдийн үйл ажиллагаатай танилцаж, хүмүүстэй санал бодлоо нээлттэй хуваалцаж байна. Манай дүүрэгт харьцангуй олон төсөл хөтөлбөр хэрэгждэг, үр өгөөж ч сайн байгаа. Гэхдээ илүү сайжруулах, бас гадаад болон дотоод хамтын ажиллагаагаа өргөжүүлэх шаардлагатай байна. Сонгинохайрхан дүүрэг бол том дүүрэг. Шилжин ирэгсэд ихтэй, жил бүр хүн ам, өрхийн тоо нэмэгдэж байдаг. Үүнийг дагаад хэт төвлөрсөн, гэр хороолол ихтэй, амьдрах орчин нөхцөл тааруу, хүүхдийн сургууль, цэцэрлэгийн хүртээмж, чанар хангалтгүй, ажилгүйдэл ихтэй гээд тоочоод байвал түмэн асуудал бий. Энэ бүхнийг шийдэх хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх чиглэлээр хийхээр төлөвлөсөн нилээд ажлууд бий.
-Та гэр бүлийнхээ талаар яриач. Үргэлж ажил ихтэй байна гэдэг ар гэрийнхэнд нь тийм ч сайхан биш байдаг байх. “Амжилттай яваа эрэгтэйн ард сайн гэргий байдаг” гэдэг шиг амжилттай яваа эмэгтэйн ард?
-Би АНУ-аас гучин настай ирсэн. Ирээд л шууд ажилд орсон. Банкны ажил их, өдөр шөнөгүй ажилладаг байж. Аз гэх юм уу даа, Бурхны бэлэг ч гэх юм уу, би их сайн хүнтэй учирч, гэр бүлийн амьдралаа зохиосон. Бид гурван хүүхэдтэй. Нөхөр маань эрчим хүчний салбарт ажилладаг, эрх зүйч мэргэжилтэй хүн бий. Ийм завгүй ажилладагт маань дургүйцэж үзээгүй, харин ч дэмжиж, миний баттай ар тал болдог ханьдаа их баярлаж явдаг.
-Ярилцлагынхаа төгсгөлд залуу хүний цаашдын зорилгыг асуух ёстой. СХД-т юу хийх таны төлөвлөж буй ажлуудын талаар. Мөн хөрөнгө оруулалтын чиглэлээр мэргэшсэн хүн учраас дүүрэгтээ ямар чиглэлийн хөрөнгө оруулалтыг татах вэ?
-Нийслэлийн хамгийн их хүн амтай, гэр хороолол хэт төвлөрсөн гээд асуудал ихтэй учраас хүрч ажиллах хүрээ өргөн. Юуны түрүүнд хүүхдэд аюулгүй, ээлтэй орчныг бүрдүүлэх, сургууль, цэцэрлэгийн хүрэлцээ, чанарыг нэмэгдүүлэх, залуучуудын боловсролыг дэмжих, хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих тал дээр илүү хөрөнгө оруулалт нэмэгдүүлэх зорилго, чиглэлтэй ажиллаж байна. Мэдээж эмэгтэй хүн, эх хүний хувьд хүүхэд, эмэгтэйчүүдийнхээ асуудлыг мөн шийдвэрлэхийн төлөө ажиллана. Энд бас нэг хөндөх ёстой асуудал бол төрийн үйлчилгээг иргэдэд ойртуулах. Төрийн үйлчилгээний хүнд суртлыг арилгаж, төрийн байгууллагуудын хоорондын уялдаа холбоог сайжруулах гээд хийх ажлууд ар араасаа эгнэн байна.
Мөн хуульч хүний хувьд, аливаа асуудал бүр дээр боломжит шийдэлтэй байж, хууль тогтоомжийн хүрээнд хэрэгжилтийг ханган ажиллахыг эрмэлзэж байна даа.
-Ярилцсанд баярлалаа. Таны цаашдын их хийж бүтээх хүсэлд амжилт хүсье
Үзэл бодол
Л.Гантөмөр: МАН шүүмжлэл сонсож мэддэггүй юм байна
Хэн нэгэн шүүмжилэхээр их адгадаг болсон. Ийм адгуу хүмүүстэй хамтарна гэдэг хэцүү. Шүүмжлэхгүйгээр Монголын төр явахгүй. Төрийн чих онгорхой байх ёстой. Ард түмнээ сонсдог байх ёстой. Тэр ард түмний дуу хоолой нь УИХ-ын гишүүд. МАН Бага хурлаараа гурван шалтгаанаар Ардчилсан намтай хамтрахгүй гэж ярьсан тухай би сонссон.
Түиймээс МАН-ынэнд тэндэх хулгай, луйврыг Хяналт, үнэлгээний Үндэсний хороо илрүүлээд байх юм байна.
Тиймээс энэ гурван үндэслэлээр АН-аас салах нь зүйтэй гэж гишүүд нь ярьсан байна лээ. Өөрөөр хэлбэл, МАН хяналтгүй засаглахыг хүсээд байгаа хэрэг” хэмээв.
Үзэл бодол
Э.Батшугар: Хариуцлагатай иргэнээ урамшуулдаг олон улсын сайн жишгийг Монголдоо нэвтрүүлж байна
-Улсын хэмжээнд өнөөдрийн байдлаар банк, санхүүгийн байгууллагатай зээлийн харилцаанд ороогүй насанд хүрсэн иргэн цөөн байгаа болов уу. Таны санаачлан, батлуулсан дээрх хуулийн өөрчлөлт иргэдийн энэ төрлийн харилцаанд ямар нөлөө үзүүлэх вэ?
-Хамгийн эхэнд Зээлийн мэдээллийн сангийн “хар жагсаалт”-д нэг бүртгэгдчихвэл зургаан жил данслагддаг байдлыг халж байгааг тодотгож хэлмээр байна. Хүний амьдрал баялаг, зээл, зарим төрлийн төлбөрийг барагдуулахын зуур цаг хугацаа алдах гэх мэт бэрхшээлээс үүдэн доголдох тохиолдол гардаг даа. Тэгээд аль болох шуурхай шийдээд, зохицуулаад төлсөн ч “хар жагсаалт”-ад бичигдчихаж байгаа юм. Тэр мэдээлэл зургаан жил хадгалагдаж, Та хариуцлагагүй зээлдэгч болчихдог, энэ мэдээлэл зургаан жил Таны санхүүгийн харилцаанд нөлөөлнө. Үүнийг би хувьдаа “санхүүгийн ял” гэж тодорхойлоод байгаа.
Зээлийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хууль хэрэгжээд эхлэхээр дээрх шиг нөхцөл буюу нэг удаагийн доголдлоос нь үүдсэн зургаан жилийн санхүүгийн ял оноодог байдлыг халж, эсрэгээрээ онооны системд шилжих юм. Иргэн зээлийн харилцаандаа хариуцлагатай хандаад, тухай бүр нь төлбөрөө зохих ёсоор нь төлдөг бол оноо нь нэмэгдээд яваад байна. Оноо нь өндөр байхын хэрээр санхүүгийн үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллага, банк барьцаа хөрөнгийн шаардлагыг бууруулах, зээлийн хүү бага байх гэх зэргээр иргэнд илүү таатай нөхцөл, үйлчилгээ өгнө. Оноо нь тухайн иргэний биет бус санхүүгийн хөрөнгө болно. Жишээлбэл, зээл авахад хамгийн түрүүн барьцаа хөрөнгө шаарддаг. Тэгвэл энэ эрх зүйн өөрчлөлтөөр оноо нь барьцаа хөрөнгө болж болохоор нөхцөл бүрдэж байна. Аливаа банк, санхүүгийн байгууллага хариуцлагатай харилцагч буюу өндөр оноотой иргэнд үйлчилгээ үзүүлэхдээ нөхцөлөө хөнгөвчлөх, шуурхай үйлчлэх боломжтой болно. Нэгэнт хариуцлагатай төлбөрөө төлөөд явдаг харилцагч учраас аль болох асуудлыг шуурхай шийдээд явах сонирхол байна шүү дээ.
Тэгэхээр иргэн оноогоо өндөр болгох эсэхээ бас тооцож болж байна. Хариуцлагатай иргэнээ нэг ёсондоо урамшуулж байгаа гэж харж болох юм.
Баримт сөхөөд харвал малчны зээл, ипотекийн зээл, тэтгэврийн зээл нь хамгийн эрсдэлгүй, чанартай зээлүүд байдаг. Зээлдэгчид нь маш хариуцлагатай гэсэн үг. Хариуцлага алдахад нь “ял оноож” байгаа юм чинь, хариуцлагатай байсных нь төлөө хөнгөвчилсөн нөхцөлтэй, бага хүүтэй зээлийг шуурхай олгох зэргээр урамшуулж болно биз дээ. Үүний нөлөөгөөр зээлийн хүү ч буурах боломжтой, онооны системд шилжсэнээр суурь нөхцөл бүрдэж байгаа гэж харж байна. Тухайлбал, төслийг боловсруулах үед 28 улсын жишээг судалсан, зээлийн хүү нь 2-4 нэгж хувиар буурсан байдаг юм билээ. Америк 1989 онд, Солонгос, Энэтхэг 2000 оны эхээр, Вьетнам саяхан онооны системд шилжсэн. Ийнхүү шилжснээс хойш 2-3 жилийн дараа зээлийн хүү буурсан байна билээ.
Энгийнээр ойлгоход банк, санхүүгийн байгууллага харилцагчаа хялбархан тодорхойлдог учраас хариуцлагатай, найдвартай харилцагчдаа хугацаа урт, хүү бага, барьцаа хөрөнгө шаардахгүйгээр зохих ёсны зээл олгох гэх зэрэг сайн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг шуурхай үзүүлдэг болно.
Латин Америкийн улс орнууд онооны системд шилжихээс өмнө ажлын 10 хоног буюу хагас сар зээл шийдвэрлэдэг байснаа онооны систем рүү шилжсэнээр ердөө ажлын 8 цагт зээл шийддэг болсон байгаа юм. Цаашилбал, сайн харилцагчид бүтээгдэхүүн, үйчилгээгээ хүргэхийн тулд банк, санхүүгийн байгууллага дунд өрсөлдөөн бий болдог. Одоо бол банк, санхүүгийн байгууллага тус бүр харилцагчийн мэдээллээ хадгалж, тус бүрдээ сан бүрдүүлдэг, үүнийгээ хуваалцдаггүй. Та банкаа, санхүүгийн харилцагчаа солихоор бол нөгөө талдаа шинэ хэрэглэгч болно, хүлээж авч байгаа тал Таны санхүүгийн түүхийг мэдэхгүй учраас “эрсдэлтэй” гэж үздэг. Шинэ систем үйлчлээд эхлэхээр иргэний оноо бүх нөхцөлийг илэрхийлэх учраас ямар ч банк, санхүүгийн байгууллагад очсон зөвхөн өөрт тохирхох бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ авдаг болно. Банк, санхүүгийн байгууллагууд өрсөлдөөд эхлэхээр санхүүгийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ сайжрах нь ойлгомжтой. Хөгжсөн улс орнуудын боловсронгуй болсон, туршигдсан сайн туршлагыг Монголд нэвтрүүлж байгаа гэж ойлгож болно.
-Хууль хэзээнээс хэрэгжих эхлэх вэ?
-Улсын Их Хурал 5 дугаар сарын 16-ны өдөр Зээлийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хуулийг баталсан. Ердийн журмаар гэхээр “Төрийн мэдээлэл” сэтгүүлд хэвлэгдээд ажлын 10 хоногийн дараа хэрэгжиж эхлэхээр тооцож үзвэл энэ оны 6 дугаар сарын 26-ны өдрөөс хэрэгжих юм байна.
-Тэгвэл зээлийн "муу түүх" иргэний санхүүгийн харилцаанд сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй гэсэн үг үү?
-Хүний зээлийн мэдээллийг таван жил хадгалдаг олон улсын жишгийг хуульд тусгасан. Иргэн, төрийн болон хувийн өмчит хуулийн этгээдийн хооронд зээл, төлбөртэй холбогдон үүсэх мөнгөн төлбөрийн мэдээллийг агуулдаг “Зээлийн мэдээллийн сан” зөвхөн зээлийн "муу түүх"-буюу сөрөг мэдээллийг хадгалдаг байсныг өөрчилж байгаа хэрэг. Тус санд зээлдэгчийн сайн, муу бүх мэдээллийг таван жил хадгална. Юу сайжрах вэ гэхээр өмнө нь хугацаа алдаад ч болохнээ зээлээ төлсөн байхад л “хар жагсаалт”-ад ороод, тэр нь санхүүгийн харилцаанд нь зургаан жил сөрөг нөлөө үзүүлдэг байсныг халж байгаа юм. Одоо бол иргэн, зээлдэгч үүргээ хугацаандаа гүйцэтгэхгүй бол оноо буурна, харин нөхөөд төлчихвөл оноо нь өснө. Зээлийн мэдээллийн сангийн мэдээлэл нь амьд, хөдөлгөөнтэй, бодит болно.
Дээрх хуультай хамт тухайн иргэн буюу зээлдэгчээс шалтгаалахгүйгээр орлогод нь доголдол үүсвэл уян хатан хандах агуулга бүхий Улсын Их Хурлын тогтоол батлагдсан. Үер усны аюул учирч болно, цар тахлыг бид даваад гарлаа, тухайн иргэн аргагүй болоод эмнэлэгт хэвтээд, бизнес нь явахгүй зогсож ч болно. Амьдрал баян юм чинь янз бүрийн нөхцөл үүсэж, учирч, тохиох болохоор аль болох уян хатан байж, санхүүгийн харилцаа үүсгэгч талууд зохицож байх нь зүйтэй гэж хууль санаачлагчийн хувиар үзсэн. Гэхдээ татвар төлөгчдийн мөнгөнөөс зээлдэг Хөгжлийн банк ч юм уу, Засгийн газрын тусгай сангаас авсан зээлийн харилцаанд энэ уян хатан нөхцөл үйлчлэхгүй байх ёстойг бас тогтоолд тусгасан. Татвар төлөгчдийн мөнгийг зээлж байгаа бол илүү хариуцлагатай, тооцоотой хандах ёстой гэсэн агуулгаар дээрх нөхцөлийг тодотгосон.
-Зээлийн харилцаанд иргэн янз бүрээр оролцдог. Шууд зээлэхээс гадна батлан даагчаар орсон байхад үндсэн зээлдэгч хариуцлага алдсан нь батлан даагчийн оноонд нөлөөлөх үү?
-Зээлийн батлан даалттай холбоотой харилцааг өөр хуулиар зохицуулна. Товчхондоо, Зээдийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулиар хүн санхүүгийн орчинд үнэ цэнээ өөрөө тогтоодог болж байгаа хэрэг. Хариуцлагатай байвал оноо өндөр байна. Оноо нь тухайн хүний талаар олон зүйлийг илэрхийлэх учраас биет бус санхүүгийн хөрөнгө болчихно. Өндөр оноотой бол банк, санхүүгийн салбарт Таны үнэ цэн өсөж, илүү таатай үйлчилгээ, сайн бүтээгдэхүүнийг тохирсон өртгөөр авах нөхцөл нь бүрдэнэ. Тиймээс оноогоо өндөр байлгах эсэхээ иргэн, зээлдэгч өөрөө удирдана. Ийм учраас зээл, төлбөрөө цаг хугацаандаа төлөөд байхад эрмэлзэл тухайн хүнд төрдөг байх нь л дээ.
-Улсын Их Хурлын даргын дэвшүүлсэн “Гурван төгөлдөршил” бодлогын хүрээнд хуулиас давсан журмуудыг цэгцлэх зорилт тавьсан. Тэгвэл Таны санаачлан, батлуулсан хуулийн дагуу Монголбанк журам батлах үүрэг хүлээж байна?
-Одоогийн байдлаар зээлийн мэдээллийн үйлчилгээ үзүүлэх тусгай зөвшөөрөлтэй хоёр компани байна. Эдгээр компани олон улсын жишиг платформ буюу онооны зам оруулаад ирчихсэн. Суурь нь байна, эрх зүйн орчин бүрдлээ. Одоо дүрмээ тохирох ёстой. Иймд Монголбанк холбогдох журам гаргах үүрэг хүлээж байгаа. Гэхдээ бүх талыг оролцуулж, хэлэлцүүлэг хийсний үндсэн дээр талуудын эрх ашгийг хангасан, манай нөхцөлд хамгийн оновчтой зохицуулалт гаргах ёстой гэдэг байр суурьтай байна. Монголбанк ч энэ шаардлагыг хангах бүрэн чадамжтай гэж харж байна. Бид шинэ зүйл зохиогоогүй, бусад улс орон удаан хугацаанд туршиж, сайжруулж ирсэн сайн жишгийг л Монголдоо нэвтрүүлэх ажил шүү дээ. Иргэн санхүүгийн сахилга баттай болно, системийн хэмжээнд чанаргүй зээл буурна гээд үр дүнг нь бүгд хүртэх ач холбогдолтой.
Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газар
Үзэл бодол
Х.Ганхуяг: Татварын багц хуулийн шинэчлэл нь бизнес эрхлэгчдийг дэмжин, өрхийн орлогыг нэмэгдүүлж, хамгаалж, баталгаажуулахад чиглэж байна
Татварын багц хуулийн хэрэгжилттэй танилцаж санал, дүгнэлт гаргах, шаардлагатай бол холбогдох хуулийн төсөл боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсгийн ахлагч, УИХ-ын гишүүн Х.Ганхуягаас татварын багц хуулийн шинэчлэлийн талаар тодрууллаа.
-Татварын багц хуулийн шинэчлэлийн онцлогийг танилцуулахгүй юу?
-УИХ-ын даргын захирамжаар байгуулагдсан манай ажлын хэсэг УИХ-ын Төсвийн байнгын хороо, Сангийн яам, Татварын ерөнхий газартай хамтран татварын багц хуулийн шинэчлэлийн талаар олон удаагийн хэлэлцүүлэг зохион байгуулсан. Нийтдээ 180 гаруй удаагийн хэлэлцүүлэгт 200 гаруй мянган иргэн, аж ахуйн нэгжийн төлөөлөл оролцож татварын багц хуулийн шинэчлэлийг хэрхэн хийх талаарх саналаа ирүүлсэн. Татварын ерөнхий хууль, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль болон Хүн амын орлогын албан татварын тухай хууль, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулиудад өөрчлөлт оруулах талаар иргэд, аж ахуйн нэгжүүдийн саналыг ажлын хэсгийн санал, дүгнэлтийн хамт Сангийн яаманд хүргүүлсэн.
Татварын багц хуулийн шинэчлэлийн хүрээнд хувь хүний орлогын албан татварыг бууруулах, нийгмийн аль хэсэгт нь татварын хөнгөлөлтийг илүүтэй үзүүлэх талаар тодорхой тусгах, нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хамрагдалтыг нэмэгдүүлэх талаар зохих өөрчлөлт оруулж, татварын уян хатан тогтолцоог бүрдүүлэхийг чухалчиллаа. Өнөөдрийн байдлаар нэмэгдсэн өртгийн албан татварт нийгмийн салбарын 70 хувь нь хамрагдаж байна. Энэхүү албан татвараас чөлөөлөгддөг хөдөө аж ахуйн салбарыг нэмэгдсэн өртгийн албан татварт хамруулдаг болгох эрх зүйн тогтолцоог бий болгох, иргэдийн сарын 500 мянган төгрөг хүртэлх худалдан авалтад төлсөн НӨАТ-ыг 100 хувиар, 800 мянган төгрөг хүртэлх худалдан авалтад төлсөн НӨАТ-ыг 50 хувиар, үүнээс давсан хэсэгт 20 хувиар тус тус хөнгөлж буцаан олгох зэрэг заалтуудыг тусгалаа.
-Аж ахуйн нэгжүүдэд татварын ямар хөнгөлөлт үзүүлэхээр төсөлд тусч байна вэ?
-Аж ахуйн нэгжийн албан татварын тухай хуульд өөрчлөлт оруулж, жижиг, дунд бизнес эрхлэгчдийг дэмжихэд чиглүүлэв. Аж ахуйн нэгжүүдийг татвараа төлөөгүй бол дансыг нь бүхэлд нь хаачихдаг байдлыг өөрчлөх нь зүйтэй гэж үзсэн. Тухайн аж ахуйн нэгжид тодорхой хугацаа өгч татвараа нөхөн төлөх боломжийг бүрдүүлэх ёстой. Мөн зарим нэг төрлийн татвар эргээд иргэд, аж ахуйн нэгжүүдийг өрөнд оруулдаг. Жишээ нь гаалиар дөнгөж бараа бүтээгдэхүүн нь орж ирэнгүүт олон төрлийн татвар ногдуулдаг хатуу тогтолцоо байсан. Тэгвэл тухайн бараа, бүтээгдэхүүнийг борлуулсны дараа буюу үр ашиг нь буй болсон цагт татвар ногдуулах нь зөв юм. Эдгээр татварын хөнгөлөлтийг буй болгосноор төсөвт ойролцоогоор 4-4.5 их наяд төгрөгийн дарамт учирна. Өөрөөр хэлбэл, улсын төсөвт орж ирдэг байсан 4-4.5 их наяд төгрөгийг эргээд хувийн хэвшил рүү шилжүүлж байна гэсэн үг. Татварын хөнгөлөлт, чөлөөлөлтөөр бизнес эрхлэгчдийг дэмжиж, ингэснээр иргэдийн худалдан авах чадвар сайжирч, эдийн засгийн эргэлт нэмэгдэнэ. Үндсэндээ бол татварын багц хуулийн шинэчлэлийн зорилго нь бизнес эрхлэгчдийг дэмжихээс гадна өрхийн орлогыг нэмэгдүүлэх, хамгаалах, баталгаажуулахад чиглэж байна гэсэн үг.
УИХ-ын Хэвлэл мэдээллийн газар
-
Улстөр нийгэм2019/08/12
С.Амарсайхан: Нэг айлаас болж бүхэл бүтэн хотын ажил зогсож, хороогоороо усанд а...
-
Шударга мэдээ2019/10/07
МЭДЭГДЭЛ: П.Гэндэнгийн байшинг буулгаж, дахин сэргээн босгоно
-
Улстөр нийгэм2019/10/29
Монголын сайтын холбоо УРИАЛГА гаргалаа
-
Цаг үе2023/02/28
“Сити-Тек Токио 2023” үзэсгэлэнд Монголын хоёр компани оролцож байна...