Үзэл бодол
Д.Баярсайхан: “Century” бонд зах зээлд амжилттай арилжаалагдсан нь хөрөнгө оруулагчдын итгэлийг сэргээлээ
Засгийн газраас олон улсын зах зээлд гаргасан “Century” бондын талаар Санхүүгийн зохицуулах хорооны дарга Д.Баярсайхантай ярилцлаа.
-Засгийн газраас саяхан олон улсын зах зээлд шинээр бонд гаргалаа. Үүнийг Та хэрхэн харж, дүгнэж байна вэ?
-Энэ долоо хоногт Засгийн газраас олон улсын зах зээлд шинээр бонд гаргасан нь манай улсын эдийн засаг болон санхүүгийн зах зээл дээр яахын аргагүй томоохон үйл явдал байлаа. Засгийн газрын зүгээс маш сайн ажиллаж цар тахалтай энэ хүнд хэцүү цаг үед түүхэндээ хамгийн бага хүүгийн түвшинтэй, 6 болон 10 жилийн хугацаатай “Century” төслийн бондуудыг олон улсын зах зээлд амжилттай гаргаж чадсан нь Засгийн газар, тэр дундаа Сангийн яам болон энэ төсөлд хамтран ажилласан бусад оролцогч талуудын хичээл зүтгэл, хамтын ажиллагааны үр дүн гэж харж байна.
-Засгийн газрын шинээр гаргасан бондууд нь манай улсын эдийн засагт ямар үр дүн авчрах бол?
-Энэ удаагийн гаргасан Засгийн газрын бондууд нь энэ жил болон ирэх жил эргэн төлөгдөх байсан “Чингис”, “Гэрэгэ” бондуудын 1 тэрбум ам.долларын өрийг дахин санхүүжүүлж мөн хүүгийн түвшинг бууруулсан нь ойрын жилүүдэд ирэх байсан өрийн дарамтыг бууруулж улмаар улсын төсөв, нийт эдийн засагт ирэх байсан ачааллыг багасгах өндөр ач холбогдолтой гэж харж байна. Учир нь, улсын төсвөөс гарах байсан хүүгийн зардал буурах буюу нийт зардлыг бууруулах, их хэмжээний гадаад валютын өр төлбөрийг хойшлуулж чадсанаар ханшийн тогтвортой байдалд эерэг нөлөө үзүүлэх, олон улсын хөрөнгө оруулагчид манай улстай ижил түвшний улс орнуудын бондтой харьцуулахад бага хүүтэйгээр авсан нь зах зээлд эерэг дохио өгч, зээлжих зэрэглэл тогтвортой байх, магадгүй сайжрах мөн макро эдийн засгийн үзүүлэлтүүд сайжрах зэрэг олон эерэг үр дүн гарна гэсэн хүлээлттэй байна. Сангийн яамнаас гаргасан мэдээгээр “Century” бондыг гаргаж хүүгийн түвшинг бууруулснаар ирэх 2 жилийн гадаад бондын хүүгийн зардлыг 46.2 сая ам.доллароор хэмнэх тооцоолол гарсан байсан.
-Олон улсын хөрөнгө оруулагчдын хувьд ингэж ихээр манай улсын бондыг сонирхох болсон нь юутай холбоотой гэж Та үзэж байна вэ?
-Мэдээж олон хүчин зүйлс нөлөөлсөн. Ялангуяа УИХ-аас баталсан Засгийн газрын өрийн удирдлагын 2019-2022 оны стратегийн баримт бичгийн хүрээнд өрийн удирдлагыг сайн хэрэгжүүлж, төсвийн сахилга батыг чанд сайн сахиж байгаа нь томоохон нөлөө үзүүлсэн гэж харж байна. Хамгийн гол нь Сангийн яамнаас сүүлийн жилүүдэд Investor relation буюу хөрөнгө оруулагчидтайгаа харилцах харилцаагаа маш ихээр идэвхжүүлж, тогтмол мэдээлэл хүргүүлж, хамтран ажилласан нь сая шинээр гаргасан бондод худалдан авахаар ирүүлсэн саналаас харж болохоор байна. Нийт 1 тэрбум ам.долларын бондод 6.4 тэрбум ам.долларын санал буюу захиалга 6.4 дахин давсан байна. Нэмж хэлэхэд гадны хөрөнгө оруулагчид манай улсын талаар мэдээлэл сайтай, өөдрөг хүлээлттэй байгаа нь дотоодын зах зээлийг сонирхох хандлага нэмэгдсэн гэж хэлж болохоор байна. Иймд, Засгийн газраас дотоодын зах зээл дээр богино, дунд, урт хугацаатай бондуудыг гаргаж, төгрөгийн өгөөжийн муруйг бий болгох шаардлагатай байгаа юм. Ингэснээр гадаадын болон дотоодын хөрөнгө оруулагчдын хувьд хөрөнгө оруулахад шаардлагатай төгрөгийн бенчмаркийг үүсгэх юм.
-Сүүлийн үед дотоодын хөрөнгийн зах зээл сэргэж байна гэж олон нийтийн дунд ярих болсон. Хөрөнгийн зах зээлийн үзүүлэлтүүд хэр сайжирч байгаа вэ, гадны хөрөнгө оруулагчид оролцоход хамгийн түрүүнд юу чухал байх бол?
-Сүүлийн үед хөрөнгийн зах зээл маань идэвхжиж олон шинэ бүтээгдэхүүн гарлаа. Цаашдаа ч нэмэгдэх хандлагатай байна. Санхүүгийн зохицуулах хорооноос өнгөрсөн оноос хойш хөрөнгийн зах зээлийг тэлэх, хөгжүүлэхэд чухал шаардлагатай бүхий л хууль тогтоомж, зохицуулалтыг олон улсын жишиг, өөрийн орны онцлогт нийцүүлэн шинэчилж, үнэт цаас гаргах, бүртгүүлэх үйл ажиллагааг түргэн шуурхай шийдвэрлэн ажиллаж байна.
Хэдийгээр дэлхий нийтээр цар тахалтай, эдийн засгийн хувьд тодорхойгүй олон зүйлс байгаа ч манай улсын хөрөнгийн зах зээл өмнөх жилүүдтэйгээ харьцуулахад маш их идэвхжиж байна. Цөөхөн хэдэн жишээ татахад, зах зээлийн үнэлгээ 3.7 их наяд төгрөг болж, ДНБ-ий 10 хувьд хүрсэн нь түүхэн дээд хэмжээ боллоо. Мөн үнэт цаасны арилжааны хувьд 2020 онд нийт 65.4 тэрбум төгрөгийн арилжаа хийгдсэн бол он гарснаас хойш буюу нэгдүгээр сарын 01-нээс зургаадугаар сарын 25-ны өдөр хүртэлх хугацаанд нийт 634.7 тэрбум төгрөгийн арилжаа хийгдсэн байна. Энэ нь өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад 21.9 дахин өссөн үзүүлэлт бол өнгөрсөн оны нийт арилжааны дүнтэй харьцуулахад үндсэндээ 10 дахин өссөн үзүүлэлт юм.
Түүнчлэн анх удаа хамтын хаалттай хөрөнгө оруулалтын сангууд байгуулагдаж, хөрөнгийн биржээр нээлттэй, олон нийтэд хөрөнгө оруулалтын хэрэгслээ арилжаалж эхэлсэн бол Банкны тухай хуульд өөрчлөлт оруулсантай холбогдуулан системийн нөлөө бүхий банкууд нээлттэй хувьцаат компани болж хувьцаагаа хөрөнгийн биржээр нээлттэй арилжаалахаар болсон. Мөн гадаад улсын хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй компаниуд манай улсын хөрөнгийн бирж дээр давхар бүртгүүлэх эрх зүйн орчныг сайжруулсантай холбоотойгоор дахин нэг компани давхар бүртгүүлж, зах зээл дээр гарч байгаа зэргээс харахад хөрөнгийн зах зээл цаашид улам эрчимтэй өсөж, үнэт цаасны арилжаа, хөрвөх чадвар нэмэгдэх зэрэг олон эерэг үр дүн гарах өндөр хүлээлттэй байна.
Дашрамд хэлэхэд, яг ийм цаг үеийг ашиглаж гадны хөрөнгө оруулагчдыг татахад өмнө хэлсэнчлэн Засгийн газрын дотоодын үнэт цаасны арилжаа хөрөнгийн зах зээлийн хөгжилд чухал нөлөө үзүүлэх боломжтой юм
-Засгийн газраас саяхан олон улсын зах зээлд шинээр бонд гаргалаа. Үүнийг Та хэрхэн харж, дүгнэж байна вэ?
-Энэ долоо хоногт Засгийн газраас олон улсын зах зээлд шинээр бонд гаргасан нь манай улсын эдийн засаг болон санхүүгийн зах зээл дээр яахын аргагүй томоохон үйл явдал байлаа. Засгийн газрын зүгээс маш сайн ажиллаж цар тахалтай энэ хүнд хэцүү цаг үед түүхэндээ хамгийн бага хүүгийн түвшинтэй, 6 болон 10 жилийн хугацаатай “Century” төслийн бондуудыг олон улсын зах зээлд амжилттай гаргаж чадсан нь Засгийн газар, тэр дундаа Сангийн яам болон энэ төсөлд хамтран ажилласан бусад оролцогч талуудын хичээл зүтгэл, хамтын ажиллагааны үр дүн гэж харж байна.
-Засгийн газрын шинээр гаргасан бондууд нь манай улсын эдийн засагт ямар үр дүн авчрах бол?
-Энэ удаагийн гаргасан Засгийн газрын бондууд нь энэ жил болон ирэх жил эргэн төлөгдөх байсан “Чингис”, “Гэрэгэ” бондуудын 1 тэрбум ам.долларын өрийг дахин санхүүжүүлж мөн хүүгийн түвшинг бууруулсан нь ойрын жилүүдэд ирэх байсан өрийн дарамтыг бууруулж улмаар улсын төсөв, нийт эдийн засагт ирэх байсан ачааллыг багасгах өндөр ач холбогдолтой гэж харж байна. Учир нь, улсын төсвөөс гарах байсан хүүгийн зардал буурах буюу нийт зардлыг бууруулах, их хэмжээний гадаад валютын өр төлбөрийг хойшлуулж чадсанаар ханшийн тогтвортой байдалд эерэг нөлөө үзүүлэх, олон улсын хөрөнгө оруулагчид манай улстай ижил түвшний улс орнуудын бондтой харьцуулахад бага хүүтэйгээр авсан нь зах зээлд эерэг дохио өгч, зээлжих зэрэглэл тогтвортой байх, магадгүй сайжрах мөн макро эдийн засгийн үзүүлэлтүүд сайжрах зэрэг олон эерэг үр дүн гарна гэсэн хүлээлттэй байна. Сангийн яамнаас гаргасан мэдээгээр “Century” бондыг гаргаж хүүгийн түвшинг бууруулснаар ирэх 2 жилийн гадаад бондын хүүгийн зардлыг 46.2 сая ам.доллароор хэмнэх тооцоолол гарсан байсан.
-Олон улсын хөрөнгө оруулагчдын хувьд ингэж ихээр манай улсын бондыг сонирхох болсон нь юутай холбоотой гэж Та үзэж байна вэ?
-Мэдээж олон хүчин зүйлс нөлөөлсөн. Ялангуяа УИХ-аас баталсан Засгийн газрын өрийн удирдлагын 2019-2022 оны стратегийн баримт бичгийн хүрээнд өрийн удирдлагыг сайн хэрэгжүүлж, төсвийн сахилга батыг чанд сайн сахиж байгаа нь томоохон нөлөө үзүүлсэн гэж харж байна. Хамгийн гол нь Сангийн яамнаас сүүлийн жилүүдэд Investor relation буюу хөрөнгө оруулагчидтайгаа харилцах харилцаагаа маш ихээр идэвхжүүлж, тогтмол мэдээлэл хүргүүлж, хамтран ажилласан нь сая шинээр гаргасан бондод худалдан авахаар ирүүлсэн саналаас харж болохоор байна. Нийт 1 тэрбум ам.долларын бондод 6.4 тэрбум ам.долларын санал буюу захиалга 6.4 дахин давсан байна. Нэмж хэлэхэд гадны хөрөнгө оруулагчид манай улсын талаар мэдээлэл сайтай, өөдрөг хүлээлттэй байгаа нь дотоодын зах зээлийг сонирхох хандлага нэмэгдсэн гэж хэлж болохоор байна. Иймд, Засгийн газраас дотоодын зах зээл дээр богино, дунд, урт хугацаатай бондуудыг гаргаж, төгрөгийн өгөөжийн муруйг бий болгох шаардлагатай байгаа юм. Ингэснээр гадаадын болон дотоодын хөрөнгө оруулагчдын хувьд хөрөнгө оруулахад шаардлагатай төгрөгийн бенчмаркийг үүсгэх юм.
-Сүүлийн үед дотоодын хөрөнгийн зах зээл сэргэж байна гэж олон нийтийн дунд ярих болсон. Хөрөнгийн зах зээлийн үзүүлэлтүүд хэр сайжирч байгаа вэ, гадны хөрөнгө оруулагчид оролцоход хамгийн түрүүнд юу чухал байх бол?
-Сүүлийн үед хөрөнгийн зах зээл маань идэвхжиж олон шинэ бүтээгдэхүүн гарлаа. Цаашдаа ч нэмэгдэх хандлагатай байна. Санхүүгийн зохицуулах хорооноос өнгөрсөн оноос хойш хөрөнгийн зах зээлийг тэлэх, хөгжүүлэхэд чухал шаардлагатай бүхий л хууль тогтоомж, зохицуулалтыг олон улсын жишиг, өөрийн орны онцлогт нийцүүлэн шинэчилж, үнэт цаас гаргах, бүртгүүлэх үйл ажиллагааг түргэн шуурхай шийдвэрлэн ажиллаж байна.
Хэдийгээр дэлхий нийтээр цар тахалтай, эдийн засгийн хувьд тодорхойгүй олон зүйлс байгаа ч манай улсын хөрөнгийн зах зээл өмнөх жилүүдтэйгээ харьцуулахад маш их идэвхжиж байна. Цөөхөн хэдэн жишээ татахад, зах зээлийн үнэлгээ 3.7 их наяд төгрөг болж, ДНБ-ий 10 хувьд хүрсэн нь түүхэн дээд хэмжээ боллоо. Мөн үнэт цаасны арилжааны хувьд 2020 онд нийт 65.4 тэрбум төгрөгийн арилжаа хийгдсэн бол он гарснаас хойш буюу нэгдүгээр сарын 01-нээс зургаадугаар сарын 25-ны өдөр хүртэлх хугацаанд нийт 634.7 тэрбум төгрөгийн арилжаа хийгдсэн байна. Энэ нь өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад 21.9 дахин өссөн үзүүлэлт бол өнгөрсөн оны нийт арилжааны дүнтэй харьцуулахад үндсэндээ 10 дахин өссөн үзүүлэлт юм.
Түүнчлэн анх удаа хамтын хаалттай хөрөнгө оруулалтын сангууд байгуулагдаж, хөрөнгийн биржээр нээлттэй, олон нийтэд хөрөнгө оруулалтын хэрэгслээ арилжаалж эхэлсэн бол Банкны тухай хуульд өөрчлөлт оруулсантай холбогдуулан системийн нөлөө бүхий банкууд нээлттэй хувьцаат компани болж хувьцаагаа хөрөнгийн биржээр нээлттэй арилжаалахаар болсон. Мөн гадаад улсын хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй компаниуд манай улсын хөрөнгийн бирж дээр давхар бүртгүүлэх эрх зүйн орчныг сайжруулсантай холбоотойгоор дахин нэг компани давхар бүртгүүлж, зах зээл дээр гарч байгаа зэргээс харахад хөрөнгийн зах зээл цаашид улам эрчимтэй өсөж, үнэт цаасны арилжаа, хөрвөх чадвар нэмэгдэх зэрэг олон эерэг үр дүн гарах өндөр хүлээлттэй байна.
Дашрамд хэлэхэд, яг ийм цаг үеийг ашиглаж гадны хөрөнгө оруулагчдыг татахад өмнө хэлсэнчлэн Засгийн газрын дотоодын үнэт цаасны арилжаа хөрөнгийн зах зээлийн хөгжилд чухал нөлөө үзүүлэх боломжтой юм
Дэлгэрэнгүй унших
АНХААРУУЛГА: УИХ-ын 2024 оны ээлжит сонгуулийн хуулийн холбогдох заалтын хүрээнд тус сайтын сэтгэгдэл хэсгийг түр хугацаанд хаасан болно.
Үзэл бодол
Л.Гантөмөр: МАН шүүмжлэл сонсож мэддэггүй юм байна
Ардчилсан нам Засгийн газрын гэрээг удаа дараа зөрчсөн гэх асуудлаар АН-ын дарга Л.Гантөмөрөөс сэтгүүлчид 2026 оны зургаадугаар сарын 17-ны өдөр тайлбар авлаа. Тэрбээр "МАН шүүмжлэл сонсож мэддэггүй юм байна. Ч.Лодойсамбуу гишүүн шүүмжилснийг гэрээ зөрчиж байна гэж дүгнэж байгаа юм. Найман жил Монгол Улсыг унтуулсан.
Хэн нэгэн шүүмжилэхээр их адгадаг болсон. Ийм адгуу хүмүүстэй хамтарна гэдэг хэцүү. Шүүмжлэхгүйгээр Монголын төр явахгүй. Төрийн чих онгорхой байх ёстой. Ард түмнээ сонсдог байх ёстой. Тэр ард түмний дуу хоолой нь УИХ-ын гишүүд. МАН Бага хурлаараа гурван шалтгаанаар Ардчилсан намтай хамтрахгүй гэж ярьсан тухай би сонссон.
Хэн нэгэн шүүмжилэхээр их адгадаг болсон. Ийм адгуу хүмүүстэй хамтарна гэдэг хэцүү. Шүүмжлэхгүйгээр Монголын төр явахгүй. Төрийн чих онгорхой байх ёстой. Ард түмнээ сонсдог байх ёстой. Тэр ард түмний дуу хоолой нь УИХ-ын гишүүд. МАН Бага хурлаараа гурван шалтгаанаар Ардчилсан намтай хамтрахгүй гэж ярьсан тухай би сонссон.
Нэгдүгээрт: АН ажил төрөлтэй болоод бэхжээд байна. Тиймээс АН-ыг бэхжүүлэхгүй байх нь МАН-д хэрэгтэй гэж ярьсан.
Хоёрдугаарт: АН-ын гишүүд элдвээр шүүмжлээд байна. Хамтарч байгаа тохиолдолд шүүмжлэл байж болохгүй гэж яриад байгаа юм.
Гуравдугаарт: Хуульзүйн яам болоод хяналтын функц АН-д байна. Дарханы Засаг дарга Б.Азжаргалаас авхуулаад бүгд баахан тендерийн хулгай хийчихсэн.
Түиймээс МАН-ынэнд тэндэх хулгай, луйврыг Хяналт, үнэлгээний Үндэсний хороо илрүүлээд байх юм байна.
Тиймээс энэ гурван үндэслэлээр АН-аас салах нь зүйтэй гэж гишүүд нь ярьсан байна лээ. Өөрөөр хэлбэл, МАН хяналтгүй засаглахыг хүсээд байгаа хэрэг” хэмээв.
Үзэл бодол
Э.Батшугар: Хариуцлагатай иргэнээ урамшуулдаг олон улсын сайн жишгийг Монголдоо нэвтрүүлж байна
Иргэн зээлдэгчийн хувиар өөрийн зээлийн түүхээ хянан удирдах, санхүүгийн сахилга хариуцлагатай байх нөхцөлийг бүрдүүлэх хуулийг Улсын Их Хурал 2025 оны хаврын ээлжит чуулганы хугацаанд баталлаа. Улсын Их Хурлын гишүүн Э.Батшугарын санаачлан боловсруулж, өргөн мэдүүлснээр батлагдсан Зээлийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн талаар дараах тодруулгыг хийлээ.
-Улсын хэмжээнд өнөөдрийн байдлаар банк, санхүүгийн байгууллагатай зээлийн харилцаанд ороогүй насанд хүрсэн иргэн цөөн байгаа болов уу. Таны санаачлан, батлуулсан дээрх хуулийн өөрчлөлт иргэдийн энэ төрлийн харилцаанд ямар нөлөө үзүүлэх вэ?
-Хамгийн эхэнд Зээлийн мэдээллийн сангийн “хар жагсаалт”-д нэг бүртгэгдчихвэл зургаан жил данслагддаг байдлыг халж байгааг тодотгож хэлмээр байна. Хүний амьдрал баялаг, зээл, зарим төрлийн төлбөрийг барагдуулахын зуур цаг хугацаа алдах гэх мэт бэрхшээлээс үүдэн доголдох тохиолдол гардаг даа. Тэгээд аль болох шуурхай шийдээд, зохицуулаад төлсөн ч “хар жагсаалт”-ад бичигдчихаж байгаа юм. Тэр мэдээлэл зургаан жил хадгалагдаж, Та хариуцлагагүй зээлдэгч болчихдог, энэ мэдээлэл зургаан жил Таны санхүүгийн харилцаанд нөлөөлнө. Үүнийг би хувьдаа “санхүүгийн ял” гэж тодорхойлоод байгаа.
Зээлийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хууль хэрэгжээд эхлэхээр дээрх шиг нөхцөл буюу нэг удаагийн доголдлоос нь үүдсэн зургаан жилийн санхүүгийн ял оноодог байдлыг халж, эсрэгээрээ онооны системд шилжих юм. Иргэн зээлийн харилцаандаа хариуцлагатай хандаад, тухай бүр нь төлбөрөө зохих ёсоор нь төлдөг бол оноо нь нэмэгдээд яваад байна. Оноо нь өндөр байхын хэрээр санхүүгийн үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллага, банк барьцаа хөрөнгийн шаардлагыг бууруулах, зээлийн хүү бага байх гэх зэргээр иргэнд илүү таатай нөхцөл, үйлчилгээ өгнө. Оноо нь тухайн иргэний биет бус санхүүгийн хөрөнгө болно. Жишээлбэл, зээл авахад хамгийн түрүүн барьцаа хөрөнгө шаарддаг. Тэгвэл энэ эрх зүйн өөрчлөлтөөр оноо нь барьцаа хөрөнгө болж болохоор нөхцөл бүрдэж байна. Аливаа банк, санхүүгийн байгууллага хариуцлагатай харилцагч буюу өндөр оноотой иргэнд үйлчилгээ үзүүлэхдээ нөхцөлөө хөнгөвчлөх, шуурхай үйлчлэх боломжтой болно. Нэгэнт хариуцлагатай төлбөрөө төлөөд явдаг харилцагч учраас аль болох асуудлыг шуурхай шийдээд явах сонирхол байна шүү дээ.
Тэгэхээр иргэн оноогоо өндөр болгох эсэхээ бас тооцож болж байна. Хариуцлагатай иргэнээ нэг ёсондоо урамшуулж байгаа гэж харж болох юм.
Баримт сөхөөд харвал малчны зээл, ипотекийн зээл, тэтгэврийн зээл нь хамгийн эрсдэлгүй, чанартай зээлүүд байдаг. Зээлдэгчид нь маш хариуцлагатай гэсэн үг. Хариуцлага алдахад нь “ял оноож” байгаа юм чинь, хариуцлагатай байсных нь төлөө хөнгөвчилсөн нөхцөлтэй, бага хүүтэй зээлийг шуурхай олгох зэргээр урамшуулж болно биз дээ. Үүний нөлөөгөөр зээлийн хүү ч буурах боломжтой, онооны системд шилжсэнээр суурь нөхцөл бүрдэж байгаа гэж харж байна. Тухайлбал, төслийг боловсруулах үед 28 улсын жишээг судалсан, зээлийн хүү нь 2-4 нэгж хувиар буурсан байдаг юм билээ. Америк 1989 онд, Солонгос, Энэтхэг 2000 оны эхээр, Вьетнам саяхан онооны системд шилжсэн. Ийнхүү шилжснээс хойш 2-3 жилийн дараа зээлийн хүү буурсан байна билээ.
Энгийнээр ойлгоход банк, санхүүгийн байгууллага харилцагчаа хялбархан тодорхойлдог учраас хариуцлагатай, найдвартай харилцагчдаа хугацаа урт, хүү бага, барьцаа хөрөнгө шаардахгүйгээр зохих ёсны зээл олгох гэх зэрэг сайн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг шуурхай үзүүлдэг болно.
Латин Америкийн улс орнууд онооны системд шилжихээс өмнө ажлын 10 хоног буюу хагас сар зээл шийдвэрлэдэг байснаа онооны систем рүү шилжсэнээр ердөө ажлын 8 цагт зээл шийддэг болсон байгаа юм. Цаашилбал, сайн харилцагчид бүтээгдэхүүн, үйчилгээгээ хүргэхийн тулд банк, санхүүгийн байгууллага дунд өрсөлдөөн бий болдог. Одоо бол банк, санхүүгийн байгууллага тус бүр харилцагчийн мэдээллээ хадгалж, тус бүрдээ сан бүрдүүлдэг, үүнийгээ хуваалцдаггүй. Та банкаа, санхүүгийн харилцагчаа солихоор бол нөгөө талдаа шинэ хэрэглэгч болно, хүлээж авч байгаа тал Таны санхүүгийн түүхийг мэдэхгүй учраас “эрсдэлтэй” гэж үздэг. Шинэ систем үйлчлээд эхлэхээр иргэний оноо бүх нөхцөлийг илэрхийлэх учраас ямар ч банк, санхүүгийн байгууллагад очсон зөвхөн өөрт тохирхох бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ авдаг болно. Банк, санхүүгийн байгууллагууд өрсөлдөөд эхлэхээр санхүүгийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ сайжрах нь ойлгомжтой. Хөгжсөн улс орнуудын боловсронгуй болсон, туршигдсан сайн туршлагыг Монголд нэвтрүүлж байгаа гэж ойлгож болно.
-Хууль хэзээнээс хэрэгжих эхлэх вэ?
-Улсын Их Хурал 5 дугаар сарын 16-ны өдөр Зээлийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хуулийг баталсан. Ердийн журмаар гэхээр “Төрийн мэдээлэл” сэтгүүлд хэвлэгдээд ажлын 10 хоногийн дараа хэрэгжиж эхлэхээр тооцож үзвэл энэ оны 6 дугаар сарын 26-ны өдрөөс хэрэгжих юм байна.
-Тэгвэл зээлийн "муу түүх" иргэний санхүүгийн харилцаанд сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй гэсэн үг үү?
-Хүний зээлийн мэдээллийг таван жил хадгалдаг олон улсын жишгийг хуульд тусгасан. Иргэн, төрийн болон хувийн өмчит хуулийн этгээдийн хооронд зээл, төлбөртэй холбогдон үүсэх мөнгөн төлбөрийн мэдээллийг агуулдаг “Зээлийн мэдээллийн сан” зөвхөн зээлийн "муу түүх"-буюу сөрөг мэдээллийг хадгалдаг байсныг өөрчилж байгаа хэрэг. Тус санд зээлдэгчийн сайн, муу бүх мэдээллийг таван жил хадгална. Юу сайжрах вэ гэхээр өмнө нь хугацаа алдаад ч болохнээ зээлээ төлсөн байхад л “хар жагсаалт”-ад ороод, тэр нь санхүүгийн харилцаанд нь зургаан жил сөрөг нөлөө үзүүлдэг байсныг халж байгаа юм. Одоо бол иргэн, зээлдэгч үүргээ хугацаандаа гүйцэтгэхгүй бол оноо буурна, харин нөхөөд төлчихвөл оноо нь өснө. Зээлийн мэдээллийн сангийн мэдээлэл нь амьд, хөдөлгөөнтэй, бодит болно.
Дээрх хуультай хамт тухайн иргэн буюу зээлдэгчээс шалтгаалахгүйгээр орлогод нь доголдол үүсвэл уян хатан хандах агуулга бүхий Улсын Их Хурлын тогтоол батлагдсан. Үер усны аюул учирч болно, цар тахлыг бид даваад гарлаа, тухайн иргэн аргагүй болоод эмнэлэгт хэвтээд, бизнес нь явахгүй зогсож ч болно. Амьдрал баян юм чинь янз бүрийн нөхцөл үүсэж, учирч, тохиох болохоор аль болох уян хатан байж, санхүүгийн харилцаа үүсгэгч талууд зохицож байх нь зүйтэй гэж хууль санаачлагчийн хувиар үзсэн. Гэхдээ татвар төлөгчдийн мөнгөнөөс зээлдэг Хөгжлийн банк ч юм уу, Засгийн газрын тусгай сангаас авсан зээлийн харилцаанд энэ уян хатан нөхцөл үйлчлэхгүй байх ёстойг бас тогтоолд тусгасан. Татвар төлөгчдийн мөнгийг зээлж байгаа бол илүү хариуцлагатай, тооцоотой хандах ёстой гэсэн агуулгаар дээрх нөхцөлийг тодотгосон.
-Зээлийн харилцаанд иргэн янз бүрээр оролцдог. Шууд зээлэхээс гадна батлан даагчаар орсон байхад үндсэн зээлдэгч хариуцлага алдсан нь батлан даагчийн оноонд нөлөөлөх үү?
-Зээлийн батлан даалттай холбоотой харилцааг өөр хуулиар зохицуулна. Товчхондоо, Зээдийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулиар хүн санхүүгийн орчинд үнэ цэнээ өөрөө тогтоодог болж байгаа хэрэг. Хариуцлагатай байвал оноо өндөр байна. Оноо нь тухайн хүний талаар олон зүйлийг илэрхийлэх учраас биет бус санхүүгийн хөрөнгө болчихно. Өндөр оноотой бол банк, санхүүгийн салбарт Таны үнэ цэн өсөж, илүү таатай үйлчилгээ, сайн бүтээгдэхүүнийг тохирсон өртгөөр авах нөхцөл нь бүрдэнэ. Тиймээс оноогоо өндөр байлгах эсэхээ иргэн, зээлдэгч өөрөө удирдана. Ийм учраас зээл, төлбөрөө цаг хугацаандаа төлөөд байхад эрмэлзэл тухайн хүнд төрдөг байх нь л дээ.
-Улсын Их Хурлын даргын дэвшүүлсэн “Гурван төгөлдөршил” бодлогын хүрээнд хуулиас давсан журмуудыг цэгцлэх зорилт тавьсан. Тэгвэл Таны санаачлан, батлуулсан хуулийн дагуу Монголбанк журам батлах үүрэг хүлээж байна?
-Одоогийн байдлаар зээлийн мэдээллийн үйлчилгээ үзүүлэх тусгай зөвшөөрөлтэй хоёр компани байна. Эдгээр компани олон улсын жишиг платформ буюу онооны зам оруулаад ирчихсэн. Суурь нь байна, эрх зүйн орчин бүрдлээ. Одоо дүрмээ тохирох ёстой. Иймд Монголбанк холбогдох журам гаргах үүрэг хүлээж байгаа. Гэхдээ бүх талыг оролцуулж, хэлэлцүүлэг хийсний үндсэн дээр талуудын эрх ашгийг хангасан, манай нөхцөлд хамгийн оновчтой зохицуулалт гаргах ёстой гэдэг байр суурьтай байна. Монголбанк ч энэ шаардлагыг хангах бүрэн чадамжтай гэж харж байна. Бид шинэ зүйл зохиогоогүй, бусад улс орон удаан хугацаанд туршиж, сайжруулж ирсэн сайн жишгийг л Монголдоо нэвтрүүлэх ажил шүү дээ. Иргэн санхүүгийн сахилга баттай болно, системийн хэмжээнд чанаргүй зээл буурна гээд үр дүнг нь бүгд хүртэх ач холбогдолтой.
Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газар
-Улсын хэмжээнд өнөөдрийн байдлаар банк, санхүүгийн байгууллагатай зээлийн харилцаанд ороогүй насанд хүрсэн иргэн цөөн байгаа болов уу. Таны санаачлан, батлуулсан дээрх хуулийн өөрчлөлт иргэдийн энэ төрлийн харилцаанд ямар нөлөө үзүүлэх вэ?
-Хамгийн эхэнд Зээлийн мэдээллийн сангийн “хар жагсаалт”-д нэг бүртгэгдчихвэл зургаан жил данслагддаг байдлыг халж байгааг тодотгож хэлмээр байна. Хүний амьдрал баялаг, зээл, зарим төрлийн төлбөрийг барагдуулахын зуур цаг хугацаа алдах гэх мэт бэрхшээлээс үүдэн доголдох тохиолдол гардаг даа. Тэгээд аль болох шуурхай шийдээд, зохицуулаад төлсөн ч “хар жагсаалт”-ад бичигдчихаж байгаа юм. Тэр мэдээлэл зургаан жил хадгалагдаж, Та хариуцлагагүй зээлдэгч болчихдог, энэ мэдээлэл зургаан жил Таны санхүүгийн харилцаанд нөлөөлнө. Үүнийг би хувьдаа “санхүүгийн ял” гэж тодорхойлоод байгаа.
Зээлийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хууль хэрэгжээд эхлэхээр дээрх шиг нөхцөл буюу нэг удаагийн доголдлоос нь үүдсэн зургаан жилийн санхүүгийн ял оноодог байдлыг халж, эсрэгээрээ онооны системд шилжих юм. Иргэн зээлийн харилцаандаа хариуцлагатай хандаад, тухай бүр нь төлбөрөө зохих ёсоор нь төлдөг бол оноо нь нэмэгдээд яваад байна. Оноо нь өндөр байхын хэрээр санхүүгийн үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллага, банк барьцаа хөрөнгийн шаардлагыг бууруулах, зээлийн хүү бага байх гэх зэргээр иргэнд илүү таатай нөхцөл, үйлчилгээ өгнө. Оноо нь тухайн иргэний биет бус санхүүгийн хөрөнгө болно. Жишээлбэл, зээл авахад хамгийн түрүүн барьцаа хөрөнгө шаарддаг. Тэгвэл энэ эрх зүйн өөрчлөлтөөр оноо нь барьцаа хөрөнгө болж болохоор нөхцөл бүрдэж байна. Аливаа банк, санхүүгийн байгууллага хариуцлагатай харилцагч буюу өндөр оноотой иргэнд үйлчилгээ үзүүлэхдээ нөхцөлөө хөнгөвчлөх, шуурхай үйлчлэх боломжтой болно. Нэгэнт хариуцлагатай төлбөрөө төлөөд явдаг харилцагч учраас аль болох асуудлыг шуурхай шийдээд явах сонирхол байна шүү дээ.
Тэгэхээр иргэн оноогоо өндөр болгох эсэхээ бас тооцож болж байна. Хариуцлагатай иргэнээ нэг ёсондоо урамшуулж байгаа гэж харж болох юм.
Баримт сөхөөд харвал малчны зээл, ипотекийн зээл, тэтгэврийн зээл нь хамгийн эрсдэлгүй, чанартай зээлүүд байдаг. Зээлдэгчид нь маш хариуцлагатай гэсэн үг. Хариуцлага алдахад нь “ял оноож” байгаа юм чинь, хариуцлагатай байсных нь төлөө хөнгөвчилсөн нөхцөлтэй, бага хүүтэй зээлийг шуурхай олгох зэргээр урамшуулж болно биз дээ. Үүний нөлөөгөөр зээлийн хүү ч буурах боломжтой, онооны системд шилжсэнээр суурь нөхцөл бүрдэж байгаа гэж харж байна. Тухайлбал, төслийг боловсруулах үед 28 улсын жишээг судалсан, зээлийн хүү нь 2-4 нэгж хувиар буурсан байдаг юм билээ. Америк 1989 онд, Солонгос, Энэтхэг 2000 оны эхээр, Вьетнам саяхан онооны системд шилжсэн. Ийнхүү шилжснээс хойш 2-3 жилийн дараа зээлийн хүү буурсан байна билээ.
Энгийнээр ойлгоход банк, санхүүгийн байгууллага харилцагчаа хялбархан тодорхойлдог учраас хариуцлагатай, найдвартай харилцагчдаа хугацаа урт, хүү бага, барьцаа хөрөнгө шаардахгүйгээр зохих ёсны зээл олгох гэх зэрэг сайн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг шуурхай үзүүлдэг болно.
Латин Америкийн улс орнууд онооны системд шилжихээс өмнө ажлын 10 хоног буюу хагас сар зээл шийдвэрлэдэг байснаа онооны систем рүү шилжсэнээр ердөө ажлын 8 цагт зээл шийддэг болсон байгаа юм. Цаашилбал, сайн харилцагчид бүтээгдэхүүн, үйчилгээгээ хүргэхийн тулд банк, санхүүгийн байгууллага дунд өрсөлдөөн бий болдог. Одоо бол банк, санхүүгийн байгууллага тус бүр харилцагчийн мэдээллээ хадгалж, тус бүрдээ сан бүрдүүлдэг, үүнийгээ хуваалцдаггүй. Та банкаа, санхүүгийн харилцагчаа солихоор бол нөгөө талдаа шинэ хэрэглэгч болно, хүлээж авч байгаа тал Таны санхүүгийн түүхийг мэдэхгүй учраас “эрсдэлтэй” гэж үздэг. Шинэ систем үйлчлээд эхлэхээр иргэний оноо бүх нөхцөлийг илэрхийлэх учраас ямар ч банк, санхүүгийн байгууллагад очсон зөвхөн өөрт тохирхох бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ авдаг болно. Банк, санхүүгийн байгууллагууд өрсөлдөөд эхлэхээр санхүүгийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ сайжрах нь ойлгомжтой. Хөгжсөн улс орнуудын боловсронгуй болсон, туршигдсан сайн туршлагыг Монголд нэвтрүүлж байгаа гэж ойлгож болно.
-Хууль хэзээнээс хэрэгжих эхлэх вэ?
-Улсын Их Хурал 5 дугаар сарын 16-ны өдөр Зээлийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хуулийг баталсан. Ердийн журмаар гэхээр “Төрийн мэдээлэл” сэтгүүлд хэвлэгдээд ажлын 10 хоногийн дараа хэрэгжиж эхлэхээр тооцож үзвэл энэ оны 6 дугаар сарын 26-ны өдрөөс хэрэгжих юм байна.
-Тэгвэл зээлийн "муу түүх" иргэний санхүүгийн харилцаанд сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй гэсэн үг үү?
-Хүний зээлийн мэдээллийг таван жил хадгалдаг олон улсын жишгийг хуульд тусгасан. Иргэн, төрийн болон хувийн өмчит хуулийн этгээдийн хооронд зээл, төлбөртэй холбогдон үүсэх мөнгөн төлбөрийн мэдээллийг агуулдаг “Зээлийн мэдээллийн сан” зөвхөн зээлийн "муу түүх"-буюу сөрөг мэдээллийг хадгалдаг байсныг өөрчилж байгаа хэрэг. Тус санд зээлдэгчийн сайн, муу бүх мэдээллийг таван жил хадгална. Юу сайжрах вэ гэхээр өмнө нь хугацаа алдаад ч болохнээ зээлээ төлсөн байхад л “хар жагсаалт”-ад ороод, тэр нь санхүүгийн харилцаанд нь зургаан жил сөрөг нөлөө үзүүлдэг байсныг халж байгаа юм. Одоо бол иргэн, зээлдэгч үүргээ хугацаандаа гүйцэтгэхгүй бол оноо буурна, харин нөхөөд төлчихвөл оноо нь өснө. Зээлийн мэдээллийн сангийн мэдээлэл нь амьд, хөдөлгөөнтэй, бодит болно.
Дээрх хуультай хамт тухайн иргэн буюу зээлдэгчээс шалтгаалахгүйгээр орлогод нь доголдол үүсвэл уян хатан хандах агуулга бүхий Улсын Их Хурлын тогтоол батлагдсан. Үер усны аюул учирч болно, цар тахлыг бид даваад гарлаа, тухайн иргэн аргагүй болоод эмнэлэгт хэвтээд, бизнес нь явахгүй зогсож ч болно. Амьдрал баян юм чинь янз бүрийн нөхцөл үүсэж, учирч, тохиох болохоор аль болох уян хатан байж, санхүүгийн харилцаа үүсгэгч талууд зохицож байх нь зүйтэй гэж хууль санаачлагчийн хувиар үзсэн. Гэхдээ татвар төлөгчдийн мөнгөнөөс зээлдэг Хөгжлийн банк ч юм уу, Засгийн газрын тусгай сангаас авсан зээлийн харилцаанд энэ уян хатан нөхцөл үйлчлэхгүй байх ёстойг бас тогтоолд тусгасан. Татвар төлөгчдийн мөнгийг зээлж байгаа бол илүү хариуцлагатай, тооцоотой хандах ёстой гэсэн агуулгаар дээрх нөхцөлийг тодотгосон.
-Зээлийн харилцаанд иргэн янз бүрээр оролцдог. Шууд зээлэхээс гадна батлан даагчаар орсон байхад үндсэн зээлдэгч хариуцлага алдсан нь батлан даагчийн оноонд нөлөөлөх үү?
-Зээлийн батлан даалттай холбоотой харилцааг өөр хуулиар зохицуулна. Товчхондоо, Зээдийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулиар хүн санхүүгийн орчинд үнэ цэнээ өөрөө тогтоодог болж байгаа хэрэг. Хариуцлагатай байвал оноо өндөр байна. Оноо нь тухайн хүний талаар олон зүйлийг илэрхийлэх учраас биет бус санхүүгийн хөрөнгө болчихно. Өндөр оноотой бол банк, санхүүгийн салбарт Таны үнэ цэн өсөж, илүү таатай үйлчилгээ, сайн бүтээгдэхүүнийг тохирсон өртгөөр авах нөхцөл нь бүрдэнэ. Тиймээс оноогоо өндөр байлгах эсэхээ иргэн, зээлдэгч өөрөө удирдана. Ийм учраас зээл, төлбөрөө цаг хугацаандаа төлөөд байхад эрмэлзэл тухайн хүнд төрдөг байх нь л дээ.
-Улсын Их Хурлын даргын дэвшүүлсэн “Гурван төгөлдөршил” бодлогын хүрээнд хуулиас давсан журмуудыг цэгцлэх зорилт тавьсан. Тэгвэл Таны санаачлан, батлуулсан хуулийн дагуу Монголбанк журам батлах үүрэг хүлээж байна?
-Одоогийн байдлаар зээлийн мэдээллийн үйлчилгээ үзүүлэх тусгай зөвшөөрөлтэй хоёр компани байна. Эдгээр компани олон улсын жишиг платформ буюу онооны зам оруулаад ирчихсэн. Суурь нь байна, эрх зүйн орчин бүрдлээ. Одоо дүрмээ тохирох ёстой. Иймд Монголбанк холбогдох журам гаргах үүрэг хүлээж байгаа. Гэхдээ бүх талыг оролцуулж, хэлэлцүүлэг хийсний үндсэн дээр талуудын эрх ашгийг хангасан, манай нөхцөлд хамгийн оновчтой зохицуулалт гаргах ёстой гэдэг байр суурьтай байна. Монголбанк ч энэ шаардлагыг хангах бүрэн чадамжтай гэж харж байна. Бид шинэ зүйл зохиогоогүй, бусад улс орон удаан хугацаанд туршиж, сайжруулж ирсэн сайн жишгийг л Монголдоо нэвтрүүлэх ажил шүү дээ. Иргэн санхүүгийн сахилга баттай болно, системийн хэмжээнд чанаргүй зээл буурна гээд үр дүнг нь бүгд хүртэх ач холбогдолтой.
Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газар
Үзэл бодол
Х.Ганхуяг: Татварын багц хуулийн шинэчлэл нь бизнес эрхлэгчдийг дэмжин, өрхийн орлогыг нэмэгдүүлж, хамгаалж, баталгаажуулахад чиглэж байна
Татварын багц хуулийн хэрэгжилттэй танилцаж санал, дүгнэлт гаргах, шаардлагатай бол холбогдох хуулийн төсөл боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсгийн ахлагч, УИХ-ын гишүүн Х.Ганхуягаас татварын багц хуулийн шинэчлэлийн талаар тодрууллаа.
-Татварын багц хуулийн шинэчлэлийн онцлогийг танилцуулахгүй юу?
-УИХ-ын даргын захирамжаар байгуулагдсан манай ажлын хэсэг УИХ-ын Төсвийн байнгын хороо, Сангийн яам, Татварын ерөнхий газартай хамтран татварын багц хуулийн шинэчлэлийн талаар олон удаагийн хэлэлцүүлэг зохион байгуулсан. Нийтдээ 180 гаруй удаагийн хэлэлцүүлэгт 200 гаруй мянган иргэн, аж ахуйн нэгжийн төлөөлөл оролцож татварын багц хуулийн шинэчлэлийг хэрхэн хийх талаарх саналаа ирүүлсэн. Татварын ерөнхий хууль, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль болон Хүн амын орлогын албан татварын тухай хууль, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулиудад өөрчлөлт оруулах талаар иргэд, аж ахуйн нэгжүүдийн саналыг ажлын хэсгийн санал, дүгнэлтийн хамт Сангийн яаманд хүргүүлсэн.
Татварын багц хуулийн шинэчлэлийн хүрээнд хувь хүний орлогын албан татварыг бууруулах, нийгмийн аль хэсэгт нь татварын хөнгөлөлтийг илүүтэй үзүүлэх талаар тодорхой тусгах, нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хамрагдалтыг нэмэгдүүлэх талаар зохих өөрчлөлт оруулж, татварын уян хатан тогтолцоог бүрдүүлэхийг чухалчиллаа. Өнөөдрийн байдлаар нэмэгдсэн өртгийн албан татварт нийгмийн салбарын 70 хувь нь хамрагдаж байна. Энэхүү албан татвараас чөлөөлөгддөг хөдөө аж ахуйн салбарыг нэмэгдсэн өртгийн албан татварт хамруулдаг болгох эрх зүйн тогтолцоог бий болгох, иргэдийн сарын 500 мянган төгрөг хүртэлх худалдан авалтад төлсөн НӨАТ-ыг 100 хувиар, 800 мянган төгрөг хүртэлх худалдан авалтад төлсөн НӨАТ-ыг 50 хувиар, үүнээс давсан хэсэгт 20 хувиар тус тус хөнгөлж буцаан олгох зэрэг заалтуудыг тусгалаа.
-Аж ахуйн нэгжүүдэд татварын ямар хөнгөлөлт үзүүлэхээр төсөлд тусч байна вэ?
-Аж ахуйн нэгжийн албан татварын тухай хуульд өөрчлөлт оруулж, жижиг, дунд бизнес эрхлэгчдийг дэмжихэд чиглүүлэв. Аж ахуйн нэгжүүдийг татвараа төлөөгүй бол дансыг нь бүхэлд нь хаачихдаг байдлыг өөрчлөх нь зүйтэй гэж үзсэн. Тухайн аж ахуйн нэгжид тодорхой хугацаа өгч татвараа нөхөн төлөх боломжийг бүрдүүлэх ёстой. Мөн зарим нэг төрлийн татвар эргээд иргэд, аж ахуйн нэгжүүдийг өрөнд оруулдаг. Жишээ нь гаалиар дөнгөж бараа бүтээгдэхүүн нь орж ирэнгүүт олон төрлийн татвар ногдуулдаг хатуу тогтолцоо байсан. Тэгвэл тухайн бараа, бүтээгдэхүүнийг борлуулсны дараа буюу үр ашиг нь буй болсон цагт татвар ногдуулах нь зөв юм. Эдгээр татварын хөнгөлөлтийг буй болгосноор төсөвт ойролцоогоор 4-4.5 их наяд төгрөгийн дарамт учирна. Өөрөөр хэлбэл, улсын төсөвт орж ирдэг байсан 4-4.5 их наяд төгрөгийг эргээд хувийн хэвшил рүү шилжүүлж байна гэсэн үг. Татварын хөнгөлөлт, чөлөөлөлтөөр бизнес эрхлэгчдийг дэмжиж, ингэснээр иргэдийн худалдан авах чадвар сайжирч, эдийн засгийн эргэлт нэмэгдэнэ. Үндсэндээ бол татварын багц хуулийн шинэчлэлийн зорилго нь бизнес эрхлэгчдийг дэмжихээс гадна өрхийн орлогыг нэмэгдүүлэх, хамгаалах, баталгаажуулахад чиглэж байна гэсэн үг.
УИХ-ын Хэвлэл мэдээллийн газар
-
Цаг үе2021/02/15
Өнөөдөр бар, нохой жилтнээ аливаа үйлийг хийхэд эерэг сайн
-
Урлаг спорт2019/06/24
“Торгоны зам” авто ралли Монголын газар нутгаар дамжин өнгөрнө
-
Улстөр нийгэм2023/11/13
УИХ: Энэ долоо хоногт чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар
-
Улстөр нийгэм2024/05/17
Токио хотын Захирагч Юрико Койкэтэй хамтран ажиллах санамж бичиг үзэглэлээ