Үзэл бодол
Д.Батсүрэн: Малыг ялган тэмдэглэж бүртгэлжүүлэх ажилд малчдын оролцоо бодит дэмжлэг болдог
Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яамны Малын генетик, нөөцийн хэлтсийн дарга, ерөнхий мал зүйч Д.Батсүрэнгээс малыг ялган тэмдэглэж бүртгэлжүүлэхийн ач холбогдол, хэрхэн бүртгэлжүүлэх талаар тодрууллаа.
-Малыг ялган тэмдэглэж бүртгэлжүүлэх, мэдээллийн сан бүрдүүлэх ажил эхлээд нэлээн хугацаа өнгөрч байна. Энэ хугацаанд ямар ахиц дэвшил гарсан бэ?
-Малыг бүртгэлжүүлэх, ялган тэмдэглэх асуудал цоо шинэ ажил биш юм шүү дээ. Манай улс төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгийн үе буюу 1959-1992 онуудад мал сүргээ ялган тэмдэглэж бүртгэдэг л байсан. Энэ үед харин ч бүр илүү сайн бүртгэл хөтөлж, ялган тэмдэглэдэг байсан. Нэгдэл, бригад болгонд мэргэжлийн зоотехникч ажиллаж, 11 төрлийн бүртгэлийг хийдэг байсан бөгөөд тухайн малын удам гарваль, үр төлийн чанарыг бүртгэлээр тодорхойлох ажил мэргэжлийн өндөр түвшинд хийгддэг байсан.
Одоогийн цаг үеэс ялгагдах юм нь тэр үед цахим бүртгэл гэж байгаагүй, бүгдийг гар журнал хөтөлж явуулдаг байсан. Ингээд 1992 оноос мал сүрэг хувьд шилжиж, нэгдэл нийгэм тарснаас хойш малыг бүртгэлжүүлэх, ялган тэмдэглэх ажил үндсэндээ орхигдож, мартагдсан гэж хэлж болно.
УИХ-аас “Монгол мал” үндэсний хөтөлбөрийг 2010 онд баталж, сум бүрт 3 хүний бүрэлдэхүүнтэй Мал эмнэлэг, үржлийн тасаг ажиллаж эхэлснээр мал бүртгэлжүүлэлтийн ажил эргэж сэргэсэн. Ингэхдээ дэлхийн жишигт нийцүүлэн мал бүртгэлжүүлэлтийг эрчимжүүлэхэд анхаарч, мал сүргийг үе шаттай бүртгэлжүүлэх, бүртгэл мэдээллийн нэгдсэн сан бүрдүүлэх ажлыг 2011 оноос дахин эхлүүлсэн гэж хэлж болно.
Энэ хугацаанд малын бүртгэл, мэдээллийн нэгдсэн программ хангамжийг туршин суурилуулах, нэвтрүүлэх ажлыг 21 аймгийн 330 суманд эхлүүлж, Малын бүртгэл мэдээлэл хариуцсан мэргэжилтэнг орон тоогоор ажиллуулж эхэлсэн.
Малын генетик нөөцийн тухай хуулийг 2017 онд баталж, малыг ялган тэмдэглэх, бүртгэлжүүлэх, үндэсний бүртгэл мэдээллийн нэгдсэн сан бүрдүүлэх асуудлыг нэлээн тодорхой хуульчилж өгсөн. Хуулийн хэрэгжилтийг хангуулах ажлын хүрээнд холбогдох журам, зааврууд гарсан. Өөрөөр хэлбэл, хууль эрх зүйн хувьд тодорхой, ойлгомжтой болсон.
-Бэлчээрийн мал аж ахуй зонхилсон, эрс тэс уур амьсгалтай манай улсын хувьд малыг хэрхэн бүртгэлжүүлбэл тохиромжтой юм бол. Цаашид энэ талаар ямар чиглэл барих вэ?
-Манай улсын хувьд мал сүргийг бүртгэлжүүлэх ажилд багагүй хүндрэл, бэрхшээл гардаг. Тухайлбал, хүн хүч шаарддаг, ээмэг нь унадаг, гээгддэг, зуны улиралд +30 градус хүртэл халж, өвөлдөө -40 градус хүртэл хүйтэрдэг, алс бэлчээрлэдэг гэх мэт маш олон асуудал байдаг. Энэ бүх асуудлыг нэг дор бүгдийг шийдэхэд хүндрэлтэй учраас ажлаа эрэмблээд, үе шаттайгаар бүртгэлжүүлэх ажлыг хийж байгаа гэж ойлгох хэрэгтэй.
Нэн тэргүүнд бид уг ажлыг гардан зохион байгуулж ажиллах хүн, хүч, мэргэжлийн боловсон хүчний асуудлаа шийдэхэд анхаарч байна. Мөн малыг ялган тэмдэглэхэд шаардлагатай багаж хэрэгсэл, ээмэг, бахь, чип нь ямар байх ёстой, ямар төрлийн, ямар малаа эхэлж бүртгэх вэ гэдгийг тодорхой болголоо. Мал, малчин өрхийн мэдээллийг бүртгэлийн нэгдсэн санд хэрхэн бүртгэх, оруулах, нэмэх, хасах, баяжилт хийх вэ гэдгийг шийдэж байна.
Цаашид дараах чиглэлийг баримтална.
1. Олон Улсын ISO стандартын шаардлага хангасан, дахин давтагдахгүй код бүхий уян хатан, гадны нөлөөнд тэсвэртэй, өндөр чанарын полиуретан материалаар хийгдсэн бод, бог малын ээмгийг ашиглана.
Полиэтилен болон резинэн материалаар хийсэн ээмэг нь малын биед шигдэх, хайлах, тасрах, код арилах зэрэг эрсдэлтэй учраас хориглоно.
Мөн ISO стандартын шаардлага хангасан, ойрын болон холын зайнаас таних боломжтой, чипийг голчлон адуунд ашиглана.
2. Манай улс олон сая малтай, монгол малын зүс хоорондоо ойролцоо, байгаль цаг уурын болон тухайн малын онцлогоос шалтгаалан зүс нь хувирдаг, ялган танихад хүндрэл үүсдэг учраас малын ээмэг, чипэнд МУ-ын Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн кодыг ашиглана.
Тухайн малын ээмэг, чипэнд бичигдсэн кодоор аль аймгийн, аль сумын, аль багийн мал болохыг таних боломжтой юм.
3. Үржилд ашиглаж буй хээлтүүлэгч, үзлэг ангилалтаар цөм болон үржлийн сүргийн шаардлага хангасан хээлтэгч, төвийн бүсийн үхэр сүрэг, хүнсний зориулалтаар худалдан борлуулж буй малыг нэн тэргүүнд ялган тэмдэглэж бүртгэлжүүлнэ.
4. Малын үндэсний бүртгэл мэдээллийн нэгдсэн сангийн баяжилтыг хийнэ.
-Мал сүргийг бүртгэлжүүлэхэд малчид, иргэдийн оролцоо ямар байх ёстой вэ?
-Малыг ялган тэмдэглэж бүртгэлжүүлэхэд малчид, иргэдийн оролцоо маш чухал, нэгдсэн ойлголттой байж энэ ажил явна.
Малыг ялган тэмдэглэж бүртгэлжүүлэх ажил жилд 2 удаа буюу хавар 03 сарын 25-наас 05 сарын 25-ныг хүртэл, намар 09 сарын 15-наас 11 сарын 15-ныг хүртэлх хугацаанд явагддаг.
Үүнээс бусад цагт малд ээмэг зүүх, чип суулгахыг хориглодог, учир нь технологийн хугацаа алдсанаас үүдэлтэй тухайн хэсэг газарт өт батган суух, идээ шүүс гарах, цаашлаад шарх үүсэх, малын чих хөлдөх, хайрагдах, тасрах зэрэг хүндрэл үүсдэг.
Тиймээс хавар, намрын технологийн хугацаанд малчид, мал аж ахуй эрхлэгчид маань мэргэжлийн хүмүүстэй хамтраад ажиллах, малаа ойр бэлчээрлүүлэх, зар хүргэсэн цагт малаа бэлэн байлгах, малаа барих, бүртгэл хөтлөхөд холбогдох мэдээллийг бүрэн өгч туслалцаа үзүүлэх нь чухал юм.
Мөн малын ээмэг унасан, гээгдсэн, мал шилжилт хөдөлгөөнд орох шаардлагатай болсон, зах зээлд худалдан борлуулсан, мал худалдан авсан зэрэг мэдээллийг цаг алдалгүй холбогдох мэргэжлийн хүмүүст хэлж, мэдээллийн сангаас хасуулдаг, нэмдэг, өөрчлөлтийг хийлгэдэг байх нь хамгийн том дэмжлэг болдог. Энэ бол малчид, мал аж ахуй эрхлэгчдийн мэргэжлийн хүмүүст үзүүлж буй бодит дэмжлэг, бодит оролцооны асуудал юм. Үүнээс гадна санал бодлоо илэрхийлэх, цаашид хэрхэн хамтран ажиллах талаар харилцан ярилцдаг, ойлголцдог, бусдад, нийгэмд мэдээллийг үнэн зөв түгээдэг байх нь малчны эрх, үүрэг, хариуцлага юм.
-Малаа бүртгэлд хамруулснаар ямар үр дүн гарах вэ?
-Малаа бүртгэлжүүлснээр ямар үр дүнд хүрэх вэ, бидэнд ямар ашиг байна вэ, бүртгэлжүүлэх шаардлага байна уу, энэ ер нь хэрэгтэй юм уу гэдэг асуултыг аль ч шатанд тавьдаг.
Бид бүгд л эрүүл, чанартай, гарал үүсэл нь тодорхой мах, сүү, гурил, ногоо, тариа будаа, тэдгээрээс гаралтай түүхий эд бүтээгдэхүүний асуудал ярьдаг. Энэ бүх асуултын тэмдэгний цаана ганцхан гарц байгаа нь бүртгэл, мөшгөх тогтолцоо, мэдээллийн сангийн бүрдүүлэлт юм.
Тэгэхээр дээрх бүх асуудалд чиглэл тус бүртээ бүртгэл байх ёстой, хууль эрх зүй байх ёстой, бүртгэх, хэрэгжилтийг зохион байгуулах, хэрэгжүүлэх, үр дүнг харах, эцэст нь бүгд ашиг шимийг нь хүртэх ёстой.
Тэгвэл малын бүртгэлийн тухайд бид дараах хоёр чиглэлээр үр дүн гаргах гэж бүх шатанд хамтран ажиллаж байна.
1. Нийгмийн түвшинд:
1.1. Гарал үүсэл нь тодорхой мал, малын гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүнийг экспортлох боломж бий болно.
1.2. Мал аж ахуйн үйлдвэрлэлийн хөгжлийг дэмжиж, өрсөлдөх чадавхийг сайжруулна, олон улсын зах зээл бий болно.
2. Малчин өрхийн түвшинд:
2.1. Төрөөс олгож буй дэмжлэг урамшуулалд хамрагдах боломж бүрдэнэ.
2.2. Малын хулгайгаас урьдчилан сэргийлэх, алдагдсан малыг бүртгэлээр дамжуулан олох боломжтой болно.
2.3. Малын гарал үүсэл, удам гарвалын тодорхойлолтыг нэгдсэн сангаас гаргуулж, малчин өрхийн үйлдвэрлэгч болохоо батална.
2.4. Даатгалд хамруулах, зээл авах, хөрөнгийн үнэлгээ хийлгэхэд баталгаа болно.
-Малыг бүртгэлжүүлэхэд гарах зардлыг хэн хариуцах вэ. Малчин ямар зардал гаргах вэ?
-Малыг бүртгэлжүүлэхтэй холбогдон гарах зардлыг Малын генетик нөөцийн тухай хуулиар зохицуулсан байдаг бөгөөд Малын үндэсний бүртгэл, мэдээллийн нэгдсэн сан бүрдүүлэх, ажиллуулах зардлыг улсын төсвөөс санхүүжүүлэхээр хуульчилсан.
Харин малын ялган тэмдэглэх хэрэгсэл болох ээмэг, чипний үнийг малчин, мал бүхий этгээд хариуцахаар заасан. Тиймээс тухайн жилд бүртгэлд хамруулах малын мэдээллийг сум, дүүргийн Хөдөө аж ахуйн тасгийн мэргэжилтэнд үнэн зөв өгч, өөрийн харьяалагдах засаг захиргааны нэгжийн код бүхий ээмэг, чипийг нэгдсэн журмаар захиалж авна гэж ойлгох хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл, малчин, мал бүхий этгээдийн захиалгын дагуу засаг захиргааны нэгжийн код бүхий ээмэг, чип хэвлэгдэж, малчин тухайн ээмэг, чипний үнийг хариуцна гэсэн ойлголт юм.
-Малчин ээмэг, чипний үнийг өөр хэлбэрээр төлөх боломж байгаа юу?
-Ийм боломж байж болно. Энэ нь Малын тоо толгойн албан татварын тухай хуулийн дагуу орон нутгийг хөгжүүлэх санд төвлөрүүлсэн орлогыг малчдад өөрсдөд нь эргүүлж зарцуулна гэсэн ойлголт юм. Хуулийн зорилго бол малчнаас авсан татварыг буцаагаад малчинд өөрт нь зарцуулах, тухайн сум орон нутагт хэрэгтэй зүйлд нь зарцуулахад оршиж байгаа. Малын тоо толгойн албан татвараас төвлөрсөн орлогыг хэрхэн зарцуулах талаар Төсвийн тухай хуулийн 60 дугаар зүйлийн 60.2.8 дахь хэсэгт маш тодорхой зааж өгсөн байдаг.
Татвараас төвлөрсөн орлогын эх үүсвэрийг малын чанарыг сайжруулах, тэжээлийн нөөц бүрдүүлэх, байгаль орчныг хамгаалах, хортон мэрэгчидтэй тэмцэх, малын эрүүл мэнд, гамшгаас хамгаалах зэрэг 13 ажилд зарцуулахаар заасан. Эдгээр 13 ажилд “малын чанар сайжруулах”, “гэмт халдлагаас сэргийлэх” гэдэг асуудал багтсан бөгөөд энэ нь малыг ялган тэмдэглэж бүртгэлжүүлэхээс эхлэлтэй.
Тийм болохоор малын чанар сайжруулах, мал сүргийг гэмт халдлагаас сэргийлэх ажлын үндэс суурь болсон ээмэгжүүлэлт, бүртгэлжүүлэлтэд төвлөрсөн орлогын тодорхой хувийг зарцуулахад хууль тогтоомж зөрчих асуудал гарахгүй.
Гагцхүү уг ажил тэдгээр 13 ажлын хэдэд эрэмбэлэгдэх вэ гэдгийг малчдын санал асуулгаар гаргадаг. Өөрөөр хэлбэл, багийн ИНХ-аар албан татварт төвлөрсөн орлогыг нэр заасан 13 ажлаас хамгийн ач холбогдолтой гэдгээр нь малчид өөрсдөө олонхийн саналаар эрэмбэлэх журамтай.
Тэгэхээр бид малчдад үнэн зөв бодит мэдээлэл өгөх, тодорхой түвшинд мэдлэгжүүлэх, соён гэгээрүүлэх ажил маш чухал байгаа юм. Малчид бидэнд нэн тэргүүнд юу чухал байна вэ гэдгээ мэддэг, ойлгодог, ухамсарладаг байх, тэгээд ач холбогдлоор нь санал хураагаад эрэмбэлдэг, орлогыг түүнд нь зарцуулж байна уу гэдэгт хяналтаа тавьдаг, санал бодлоо илэрхийлдэг байвал хуулийн хэрэгжилт сайн байна гэж харах юм.
Эх сурвалж: ХХААХҮЯ
Үзэл бодол
Л.Гантөмөр: МАН шүүмжлэл сонсож мэддэггүй юм байна
Хэн нэгэн шүүмжилэхээр их адгадаг болсон. Ийм адгуу хүмүүстэй хамтарна гэдэг хэцүү. Шүүмжлэхгүйгээр Монголын төр явахгүй. Төрийн чих онгорхой байх ёстой. Ард түмнээ сонсдог байх ёстой. Тэр ард түмний дуу хоолой нь УИХ-ын гишүүд. МАН Бага хурлаараа гурван шалтгаанаар Ардчилсан намтай хамтрахгүй гэж ярьсан тухай би сонссон.
Түиймээс МАН-ынэнд тэндэх хулгай, луйврыг Хяналт, үнэлгээний Үндэсний хороо илрүүлээд байх юм байна.
Тиймээс энэ гурван үндэслэлээр АН-аас салах нь зүйтэй гэж гишүүд нь ярьсан байна лээ. Өөрөөр хэлбэл, МАН хяналтгүй засаглахыг хүсээд байгаа хэрэг” хэмээв.
Үзэл бодол
Э.Батшугар: Хариуцлагатай иргэнээ урамшуулдаг олон улсын сайн жишгийг Монголдоо нэвтрүүлж байна
-Улсын хэмжээнд өнөөдрийн байдлаар банк, санхүүгийн байгууллагатай зээлийн харилцаанд ороогүй насанд хүрсэн иргэн цөөн байгаа болов уу. Таны санаачлан, батлуулсан дээрх хуулийн өөрчлөлт иргэдийн энэ төрлийн харилцаанд ямар нөлөө үзүүлэх вэ?
-Хамгийн эхэнд Зээлийн мэдээллийн сангийн “хар жагсаалт”-д нэг бүртгэгдчихвэл зургаан жил данслагддаг байдлыг халж байгааг тодотгож хэлмээр байна. Хүний амьдрал баялаг, зээл, зарим төрлийн төлбөрийг барагдуулахын зуур цаг хугацаа алдах гэх мэт бэрхшээлээс үүдэн доголдох тохиолдол гардаг даа. Тэгээд аль болох шуурхай шийдээд, зохицуулаад төлсөн ч “хар жагсаалт”-ад бичигдчихаж байгаа юм. Тэр мэдээлэл зургаан жил хадгалагдаж, Та хариуцлагагүй зээлдэгч болчихдог, энэ мэдээлэл зургаан жил Таны санхүүгийн харилцаанд нөлөөлнө. Үүнийг би хувьдаа “санхүүгийн ял” гэж тодорхойлоод байгаа.
Зээлийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хууль хэрэгжээд эхлэхээр дээрх шиг нөхцөл буюу нэг удаагийн доголдлоос нь үүдсэн зургаан жилийн санхүүгийн ял оноодог байдлыг халж, эсрэгээрээ онооны системд шилжих юм. Иргэн зээлийн харилцаандаа хариуцлагатай хандаад, тухай бүр нь төлбөрөө зохих ёсоор нь төлдөг бол оноо нь нэмэгдээд яваад байна. Оноо нь өндөр байхын хэрээр санхүүгийн үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллага, банк барьцаа хөрөнгийн шаардлагыг бууруулах, зээлийн хүү бага байх гэх зэргээр иргэнд илүү таатай нөхцөл, үйлчилгээ өгнө. Оноо нь тухайн иргэний биет бус санхүүгийн хөрөнгө болно. Жишээлбэл, зээл авахад хамгийн түрүүн барьцаа хөрөнгө шаарддаг. Тэгвэл энэ эрх зүйн өөрчлөлтөөр оноо нь барьцаа хөрөнгө болж болохоор нөхцөл бүрдэж байна. Аливаа банк, санхүүгийн байгууллага хариуцлагатай харилцагч буюу өндөр оноотой иргэнд үйлчилгээ үзүүлэхдээ нөхцөлөө хөнгөвчлөх, шуурхай үйлчлэх боломжтой болно. Нэгэнт хариуцлагатай төлбөрөө төлөөд явдаг харилцагч учраас аль болох асуудлыг шуурхай шийдээд явах сонирхол байна шүү дээ.
Тэгэхээр иргэн оноогоо өндөр болгох эсэхээ бас тооцож болж байна. Хариуцлагатай иргэнээ нэг ёсондоо урамшуулж байгаа гэж харж болох юм.
Баримт сөхөөд харвал малчны зээл, ипотекийн зээл, тэтгэврийн зээл нь хамгийн эрсдэлгүй, чанартай зээлүүд байдаг. Зээлдэгчид нь маш хариуцлагатай гэсэн үг. Хариуцлага алдахад нь “ял оноож” байгаа юм чинь, хариуцлагатай байсных нь төлөө хөнгөвчилсөн нөхцөлтэй, бага хүүтэй зээлийг шуурхай олгох зэргээр урамшуулж болно биз дээ. Үүний нөлөөгөөр зээлийн хүү ч буурах боломжтой, онооны системд шилжсэнээр суурь нөхцөл бүрдэж байгаа гэж харж байна. Тухайлбал, төслийг боловсруулах үед 28 улсын жишээг судалсан, зээлийн хүү нь 2-4 нэгж хувиар буурсан байдаг юм билээ. Америк 1989 онд, Солонгос, Энэтхэг 2000 оны эхээр, Вьетнам саяхан онооны системд шилжсэн. Ийнхүү шилжснээс хойш 2-3 жилийн дараа зээлийн хүү буурсан байна билээ.
Энгийнээр ойлгоход банк, санхүүгийн байгууллага харилцагчаа хялбархан тодорхойлдог учраас хариуцлагатай, найдвартай харилцагчдаа хугацаа урт, хүү бага, барьцаа хөрөнгө шаардахгүйгээр зохих ёсны зээл олгох гэх зэрэг сайн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг шуурхай үзүүлдэг болно.
Латин Америкийн улс орнууд онооны системд шилжихээс өмнө ажлын 10 хоног буюу хагас сар зээл шийдвэрлэдэг байснаа онооны систем рүү шилжсэнээр ердөө ажлын 8 цагт зээл шийддэг болсон байгаа юм. Цаашилбал, сайн харилцагчид бүтээгдэхүүн, үйчилгээгээ хүргэхийн тулд банк, санхүүгийн байгууллага дунд өрсөлдөөн бий болдог. Одоо бол банк, санхүүгийн байгууллага тус бүр харилцагчийн мэдээллээ хадгалж, тус бүрдээ сан бүрдүүлдэг, үүнийгээ хуваалцдаггүй. Та банкаа, санхүүгийн харилцагчаа солихоор бол нөгөө талдаа шинэ хэрэглэгч болно, хүлээж авч байгаа тал Таны санхүүгийн түүхийг мэдэхгүй учраас “эрсдэлтэй” гэж үздэг. Шинэ систем үйлчлээд эхлэхээр иргэний оноо бүх нөхцөлийг илэрхийлэх учраас ямар ч банк, санхүүгийн байгууллагад очсон зөвхөн өөрт тохирхох бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ авдаг болно. Банк, санхүүгийн байгууллагууд өрсөлдөөд эхлэхээр санхүүгийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ сайжрах нь ойлгомжтой. Хөгжсөн улс орнуудын боловсронгуй болсон, туршигдсан сайн туршлагыг Монголд нэвтрүүлж байгаа гэж ойлгож болно.
-Хууль хэзээнээс хэрэгжих эхлэх вэ?
-Улсын Их Хурал 5 дугаар сарын 16-ны өдөр Зээлийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хуулийг баталсан. Ердийн журмаар гэхээр “Төрийн мэдээлэл” сэтгүүлд хэвлэгдээд ажлын 10 хоногийн дараа хэрэгжиж эхлэхээр тооцож үзвэл энэ оны 6 дугаар сарын 26-ны өдрөөс хэрэгжих юм байна.
-Тэгвэл зээлийн "муу түүх" иргэний санхүүгийн харилцаанд сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй гэсэн үг үү?
-Хүний зээлийн мэдээллийг таван жил хадгалдаг олон улсын жишгийг хуульд тусгасан. Иргэн, төрийн болон хувийн өмчит хуулийн этгээдийн хооронд зээл, төлбөртэй холбогдон үүсэх мөнгөн төлбөрийн мэдээллийг агуулдаг “Зээлийн мэдээллийн сан” зөвхөн зээлийн "муу түүх"-буюу сөрөг мэдээллийг хадгалдаг байсныг өөрчилж байгаа хэрэг. Тус санд зээлдэгчийн сайн, муу бүх мэдээллийг таван жил хадгална. Юу сайжрах вэ гэхээр өмнө нь хугацаа алдаад ч болохнээ зээлээ төлсөн байхад л “хар жагсаалт”-ад ороод, тэр нь санхүүгийн харилцаанд нь зургаан жил сөрөг нөлөө үзүүлдэг байсныг халж байгаа юм. Одоо бол иргэн, зээлдэгч үүргээ хугацаандаа гүйцэтгэхгүй бол оноо буурна, харин нөхөөд төлчихвөл оноо нь өснө. Зээлийн мэдээллийн сангийн мэдээлэл нь амьд, хөдөлгөөнтэй, бодит болно.
Дээрх хуультай хамт тухайн иргэн буюу зээлдэгчээс шалтгаалахгүйгээр орлогод нь доголдол үүсвэл уян хатан хандах агуулга бүхий Улсын Их Хурлын тогтоол батлагдсан. Үер усны аюул учирч болно, цар тахлыг бид даваад гарлаа, тухайн иргэн аргагүй болоод эмнэлэгт хэвтээд, бизнес нь явахгүй зогсож ч болно. Амьдрал баян юм чинь янз бүрийн нөхцөл үүсэж, учирч, тохиох болохоор аль болох уян хатан байж, санхүүгийн харилцаа үүсгэгч талууд зохицож байх нь зүйтэй гэж хууль санаачлагчийн хувиар үзсэн. Гэхдээ татвар төлөгчдийн мөнгөнөөс зээлдэг Хөгжлийн банк ч юм уу, Засгийн газрын тусгай сангаас авсан зээлийн харилцаанд энэ уян хатан нөхцөл үйлчлэхгүй байх ёстойг бас тогтоолд тусгасан. Татвар төлөгчдийн мөнгийг зээлж байгаа бол илүү хариуцлагатай, тооцоотой хандах ёстой гэсэн агуулгаар дээрх нөхцөлийг тодотгосон.
-Зээлийн харилцаанд иргэн янз бүрээр оролцдог. Шууд зээлэхээс гадна батлан даагчаар орсон байхад үндсэн зээлдэгч хариуцлага алдсан нь батлан даагчийн оноонд нөлөөлөх үү?
-Зээлийн батлан даалттай холбоотой харилцааг өөр хуулиар зохицуулна. Товчхондоо, Зээдийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулиар хүн санхүүгийн орчинд үнэ цэнээ өөрөө тогтоодог болж байгаа хэрэг. Хариуцлагатай байвал оноо өндөр байна. Оноо нь тухайн хүний талаар олон зүйлийг илэрхийлэх учраас биет бус санхүүгийн хөрөнгө болчихно. Өндөр оноотой бол банк, санхүүгийн салбарт Таны үнэ цэн өсөж, илүү таатай үйлчилгээ, сайн бүтээгдэхүүнийг тохирсон өртгөөр авах нөхцөл нь бүрдэнэ. Тиймээс оноогоо өндөр байлгах эсэхээ иргэн, зээлдэгч өөрөө удирдана. Ийм учраас зээл, төлбөрөө цаг хугацаандаа төлөөд байхад эрмэлзэл тухайн хүнд төрдөг байх нь л дээ.
-Улсын Их Хурлын даргын дэвшүүлсэн “Гурван төгөлдөршил” бодлогын хүрээнд хуулиас давсан журмуудыг цэгцлэх зорилт тавьсан. Тэгвэл Таны санаачлан, батлуулсан хуулийн дагуу Монголбанк журам батлах үүрэг хүлээж байна?
-Одоогийн байдлаар зээлийн мэдээллийн үйлчилгээ үзүүлэх тусгай зөвшөөрөлтэй хоёр компани байна. Эдгээр компани олон улсын жишиг платформ буюу онооны зам оруулаад ирчихсэн. Суурь нь байна, эрх зүйн орчин бүрдлээ. Одоо дүрмээ тохирох ёстой. Иймд Монголбанк холбогдох журам гаргах үүрэг хүлээж байгаа. Гэхдээ бүх талыг оролцуулж, хэлэлцүүлэг хийсний үндсэн дээр талуудын эрх ашгийг хангасан, манай нөхцөлд хамгийн оновчтой зохицуулалт гаргах ёстой гэдэг байр суурьтай байна. Монголбанк ч энэ шаардлагыг хангах бүрэн чадамжтай гэж харж байна. Бид шинэ зүйл зохиогоогүй, бусад улс орон удаан хугацаанд туршиж, сайжруулж ирсэн сайн жишгийг л Монголдоо нэвтрүүлэх ажил шүү дээ. Иргэн санхүүгийн сахилга баттай болно, системийн хэмжээнд чанаргүй зээл буурна гээд үр дүнг нь бүгд хүртэх ач холбогдолтой.
Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газар
Үзэл бодол
Х.Ганхуяг: Татварын багц хуулийн шинэчлэл нь бизнес эрхлэгчдийг дэмжин, өрхийн орлогыг нэмэгдүүлж, хамгаалж, баталгаажуулахад чиглэж байна
Татварын багц хуулийн хэрэгжилттэй танилцаж санал, дүгнэлт гаргах, шаардлагатай бол холбогдох хуулийн төсөл боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсгийн ахлагч, УИХ-ын гишүүн Х.Ганхуягаас татварын багц хуулийн шинэчлэлийн талаар тодрууллаа.
-Татварын багц хуулийн шинэчлэлийн онцлогийг танилцуулахгүй юу?
-УИХ-ын даргын захирамжаар байгуулагдсан манай ажлын хэсэг УИХ-ын Төсвийн байнгын хороо, Сангийн яам, Татварын ерөнхий газартай хамтран татварын багц хуулийн шинэчлэлийн талаар олон удаагийн хэлэлцүүлэг зохион байгуулсан. Нийтдээ 180 гаруй удаагийн хэлэлцүүлэгт 200 гаруй мянган иргэн, аж ахуйн нэгжийн төлөөлөл оролцож татварын багц хуулийн шинэчлэлийг хэрхэн хийх талаарх саналаа ирүүлсэн. Татварын ерөнхий хууль, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль болон Хүн амын орлогын албан татварын тухай хууль, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулиудад өөрчлөлт оруулах талаар иргэд, аж ахуйн нэгжүүдийн саналыг ажлын хэсгийн санал, дүгнэлтийн хамт Сангийн яаманд хүргүүлсэн.
Татварын багц хуулийн шинэчлэлийн хүрээнд хувь хүний орлогын албан татварыг бууруулах, нийгмийн аль хэсэгт нь татварын хөнгөлөлтийг илүүтэй үзүүлэх талаар тодорхой тусгах, нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хамрагдалтыг нэмэгдүүлэх талаар зохих өөрчлөлт оруулж, татварын уян хатан тогтолцоог бүрдүүлэхийг чухалчиллаа. Өнөөдрийн байдлаар нэмэгдсэн өртгийн албан татварт нийгмийн салбарын 70 хувь нь хамрагдаж байна. Энэхүү албан татвараас чөлөөлөгддөг хөдөө аж ахуйн салбарыг нэмэгдсэн өртгийн албан татварт хамруулдаг болгох эрх зүйн тогтолцоог бий болгох, иргэдийн сарын 500 мянган төгрөг хүртэлх худалдан авалтад төлсөн НӨАТ-ыг 100 хувиар, 800 мянган төгрөг хүртэлх худалдан авалтад төлсөн НӨАТ-ыг 50 хувиар, үүнээс давсан хэсэгт 20 хувиар тус тус хөнгөлж буцаан олгох зэрэг заалтуудыг тусгалаа.
-Аж ахуйн нэгжүүдэд татварын ямар хөнгөлөлт үзүүлэхээр төсөлд тусч байна вэ?
-Аж ахуйн нэгжийн албан татварын тухай хуульд өөрчлөлт оруулж, жижиг, дунд бизнес эрхлэгчдийг дэмжихэд чиглүүлэв. Аж ахуйн нэгжүүдийг татвараа төлөөгүй бол дансыг нь бүхэлд нь хаачихдаг байдлыг өөрчлөх нь зүйтэй гэж үзсэн. Тухайн аж ахуйн нэгжид тодорхой хугацаа өгч татвараа нөхөн төлөх боломжийг бүрдүүлэх ёстой. Мөн зарим нэг төрлийн татвар эргээд иргэд, аж ахуйн нэгжүүдийг өрөнд оруулдаг. Жишээ нь гаалиар дөнгөж бараа бүтээгдэхүүн нь орж ирэнгүүт олон төрлийн татвар ногдуулдаг хатуу тогтолцоо байсан. Тэгвэл тухайн бараа, бүтээгдэхүүнийг борлуулсны дараа буюу үр ашиг нь буй болсон цагт татвар ногдуулах нь зөв юм. Эдгээр татварын хөнгөлөлтийг буй болгосноор төсөвт ойролцоогоор 4-4.5 их наяд төгрөгийн дарамт учирна. Өөрөөр хэлбэл, улсын төсөвт орж ирдэг байсан 4-4.5 их наяд төгрөгийг эргээд хувийн хэвшил рүү шилжүүлж байна гэсэн үг. Татварын хөнгөлөлт, чөлөөлөлтөөр бизнес эрхлэгчдийг дэмжиж, ингэснээр иргэдийн худалдан авах чадвар сайжирч, эдийн засгийн эргэлт нэмэгдэнэ. Үндсэндээ бол татварын багц хуулийн шинэчлэлийн зорилго нь бизнес эрхлэгчдийг дэмжихээс гадна өрхийн орлогыг нэмэгдүүлэх, хамгаалах, баталгаажуулахад чиглэж байна гэсэн үг.
УИХ-ын Хэвлэл мэдээллийн газар
