Үзэл бодол
Б.Түмэнцэнгэл: Инфляцийн 8 хувийн зорилт мөнгөний бодлогоор эдийн засгийг дэмжих орон зайг олгосон
Хамгийн сүүлийн статистик мэдээнээс харахад инфляци 5.2 хувь руу буурсан. 2019 оны сүүлийн хоёр сард инфляци харьцангуй нам дор түвшинд байлаа. Үүнийг хүнсний үнийн нөлөөлөлтэй холбон авч үзэж байна уу, эсвэл эдийн засаг бидэнд арай өөр дохиог өгч байна уу?
2019 оны эцэст инфляци улсын хэмжээнд 5.2 хувь, Улаанбаатарт 5 хувь байв. Ингэж инфляци Tөв банкны зорилтот түвшнээс доош орж ирсэн нь үндсэн хоёр шалтгаантай гэж харж байна. Нэгт, үнэ бол зах зээл дээрх идэвхжлийг харуулдаг чухал индикатор болдог тул эдийн засагт эрэлт суларч эхэлснийг илэрхийлж байна. Монголын эдийн засагт 2019 оны гуравдугаар улирлаас хойш идэвхжил бага зэрэг саарсан дохио ажиглагдаж эхэлсэн нь үнэ дээр ийнхүү илэрлээ. Банкны салбарын зээл 11-р сарын байдлаар жилийн өсөлт нь 7.6 хувь болж саарсан, төсвийн хувьд хөрөнгө оруулалтын зардлын гүйцэтгэл анх 3.2 их наяд гэж төлөвлөгдөж байсан хэмжээндээ хүрэлгүй оны эцэст 2.8 их наяд төгрөг буюу 80 гаруй хувийн гүйцэтгэлтэй гарсан зэрэг нь эрэлт талд нөлөөллөө гэж харж байна. Гэхдээ эдийн засгийн фундамент сайн хэвээр байгаа, өрхийн бодит орлого үргэлжлэн өсч байгаа тул эрэлтийг илэрхийлэх суурь инфляци харьцангуй тогтвортой хэвээр байна. Нөгөө талаас суурь инфляци тогтвортой байгаа боловч нийлүүлэлтийн шалтгаанаар ерөнхий инфляцийг өдөөж байсан цөөн хэдэн нэрийн бараа бүтээгдэхүүний үнийн савалгаа багассан. Тодруулбал, махны үнэ, хатуу түлшний үнэ, бензиний үнийг нэрлэж болно. Эдгээр бүтээгдэхүүний хувьд инфляцид үзүүлэх өндөр нөлөө нь харьцангуй тогтворжсон байна.
Үүнтэй холбоотой асуухад манай улсад махны үнэ өсөхөд Хятад улсад гахайн мялзан өвчин тархсан явдал өндөр нөлөөг үзүүлсэн. Энэ оны хувьд ч махны эрэлт нь өснө гэсэн таамаглал байна л даа. Энэ нь манай улсын инфляцид тодорхой хэмжээгээр нөлөөлөх үү.2020 онд хүнсний үнэнд дахиад мэдрэгдэх эсэх дээр та бүхэн хэрхэн тооцоолж байна вэ?
Махны үнийн хувьд улирлын нөлөө ихтэй байдаг. Харин экспортоос хамаарсан үнийн хэлбэлзэл бол цэвэр дотоодын зохицуулалттай холбоотой. Хятад улс гахайн махны дэлхийн зах зээлийн тал орчмыг дангаараа бүрдүүлдэг том зах зээл. Өнгөрсөн хоёр жилийн хугацаанд мялзан өвчнөөс болж 400 гаруй сая толгой гахайнаас 100 гаруй сая буюу 30-аад хувь нь хорогдсон. Энэ их дутагдлыг гаднаас орлох бүтээгдэхүүнийг импортлох замаар нөхөж байгаа. Монголын хувьд 2018 оны 2 дугаар хагасаас эхлээд дулааны аргаар боловсруулсан махны экспорт огцом нэмэгдсэн нь үүнтэй ихээхэн холбоотой. Ойрын хугацаанд Хятадын гахайн махны зах зээл дээр үүссэн энэ асуудал хялбар шийдэгдэх магадлал бага гэгдэж байна. Иймд цаашид Засгийн газраас махны экспорт дээр ямар бодлого баримтлах, дотоодын зах зээл дээр ямар зохицуулалт хийхээс маш махны үнэ ихээхэн хамаарна.
Дотоодын зохицуулалт зөв байвал махны үнээс хамаарсан инфляцийн дарамт үүсэхгүй гэж ойлгож болох уу?
Дотоодын нийлүүлэлтэд огцом шок үүсгэлгүйгээр экспортоо дэмжиж, валютын орлого олж, нөөц хуримтлуулах бодлого баримтлах зохицуулалтыг хийвэл инфляцид ч, төлбөрийн тэнцэлд ч дарамтгүйгээр шийдвэрлэх боломжтой гэж үзэж байна.
Инфляцийн тайланд эдийн засгийн өсөлт 2020 онд 5.6-5.7 хувь байна гэж тооцоолсон байгаа. Тэгвэл дийлэнх эдийн засагчдын санал нэгдэж байгаа зүйл бол төсөв тийм ч сайн биш, алдагдалтай батлагдсан. Яг бодит гүйцэтгэлээр нь харах юм бол уул уурхайн орлого төсөвт тусгаснаас ч илүү буурахаар байгаа нь алдагдал улам нэмэгдэж магадгүй байгаад байна. Ийм үед Төв банкнаас ямар бодлого барих бол?
Төв банкны хувьд бодлогын зорилго чиглэлийг нь Төв банкны тухай хуулиар маш тодорхой зааж өгсөн байгаа. Өөрөөр хэлбэл үнийн тогтвортой байдал, санхүүгийн тогтвортой байдлыг хангах чиглэлд ажиллана гэсэн үг. Төсвийн бодлого ямар байхаас үл хамаараад Монголбанк мөнгөний бодлого, санхүүгийн зах зээлд хэрэгжүүлэх бодлогоороо дамжуулж, үндсэн зорилгоо биелүүлэхийн төлөө ажиллана. Харин төсвийн бодлогыг дүгнэх нь бидний гол ажил биш. Төсвийн бодлого дээр 2 ерөнхий зүйлийг онцолж болно. Нэгт, Таны хэлснээр орлого талдаа түүхий эдийн зах зээлээс хамаараад эрсдэл бий тул зардал талд сахилга бат мэдээж чухал. Төсвийн тогтвортой байдлын хуулийн дагуу алдагдал болон өрийн түвшнээ хуульд заасан хэмжээнд нь нийцүүлж барих шаардлагатай. Дээр нь олон улсын байгууллага, хөндлөнгийн эдийн засагч нарын анхааруулдаг гол зүйл бол хөрөнгө оруулалтын зардлын үр ашиг. Өөрөөр хэлбэл, төсвийг яг өнөөдрийн хэрэглээндээ зарцуулах юм уу, аль эсвэл ирээдүйн Монгол Улсын хөгжил дэвшил, өсөлтөд хэрэгтэй чухал хөрөнгө оруулалтуудад зарцуулах юм уу гэдгээс ирээдүйн эдийн засгийн тогтвортой байдал маш их хамаарна.
Инфляцийн тогтвортой байдлыг хангахад мэдээж хэрэг Засгийн газрын үүрэг оролцоо байгаа шүү дээ. Иймд бодлогын харилцан уялдаатай байж чадаж байна уу?
Аль аль нь зохицуулагч байгууллагын хувьд бол дунд урт хугацааны эдийн засгийн тогтвортой байдлыг хангахад чиглэсэн бодлогыг хэрэгжүүлэх ёстой. Монголбанкны хувьд мөнгөний бодлого, санхүүгийн зах зээлийн бодлогоор дамжуулж энэ үүргээ биелүүлэхийг зорьдог. Инфляцийн хувьд, ялангуяа, нийлүүлэлтийн гаралтай бараа бүтээгдэхүүний үнийн огцом өөрчлөлтөд Засгийн газрын үйл ажиллагаа илүү чухал. Өөрөөр хэлбэл худалдан авах чадвараас хамаарал багатай, аливаа бараа бүтээгдэхүүний нийлүүлэлтээс шалтгаалсан үнийн өөрчлөлт гэсэн үг. Тухайлбал, Улаанбаатарын гэр хороололд хэрэглэгддэг хатуу түлшний үнийн савлагаа 2017-2018 онуудад инфляцийг хөөргөдөх нэг гол шалтгаан болж байсан бол 2019 онд Засгийн газраас хийсэн зохицуулалтыг нэлээд оновчтой боллоо гэж үзэж байна. Үр дүнд нь инфляцийг савлуулах гол хүчин зүйлийн дотор хатуу түлш багтахаа больсон байгаа. Энэ мэтчлэн нийлүүлэлтийн шинж чанартай үнэ нь савладаг бүтээгдэхүүнүүд дээр Засгийн газрын оролцоо, зохицуулалт чухал үүрэгтэй байдаг. Харин Төв банк болохоор аль нэг тодорхой бүтээгдэхүүний үнэ гэхээсээ нийт эдийн засгийн идэвхжил болон ерөнхий үнийн түвшин хэрхэн уялдаж байгаа дээр гол анхаарлаа хандуулдаг. Мөнгөний бодлогын арга хэрэгслүүд ч эдийн засгийн эрэлт талд нөлөөлнө.
Инфляцийн зорилтод түвшин 8 хувь байна гэсэн Төв банкны зорилтыг зарим эдийн засагчид үүнээс доош байх ёстой гэсэн ялгаатай байр суурийг илэрхийлж байна. Тэгвэл Төв банкны энэ зорилт хэзээнээс буух вэ?
Хөгжсөн улс орнуудын инфляци нэлээд нам дор түвшинд байдаг нь үнэн. Энэ нь эдийн засгийн хөгжлийн шат, зах зээлийн дэд бүтцийн үр ашигт байдлаас эхлээд хэрэглэгчдийн нас, орлогын түвшин, зан төлөв гээд олон зүйлээс шалтгаалдаг. Эдгээр улс орнуудын төв банкууд 2 хувийн инфляцийн зорилт тавин ажилладаг. Хөгжиж байгаа улсуудын хувьд арай өөр. Эдийн засаг нь өндөр хөгжилд хараахан хүрээгүй, орлого нэмэгдэхийн хэрээр хэрэглээ нь тэлж буй, мөн зам дэд бүтэц тээвэр ложистикоос хамаарч үнэ хэлбэлзэх тохиолдол ч байдаг, үүнийг дагаад үнийн хэлбэлзэл өндөр, инфляци өндөр байдаг. Манай улсын хувьд бол эдийн засгийн бүтцээсээ хамаараад үнийн хэлбэлзэл өндөр, тухайлбал 2006-2016 оны 10 жилийн дундаж инфляци 10 хувь байдаг. Энэ өндөр, савлагаатай инфляцийг яаж тогтвортой алгуур бага, нам дор түвшинд оруулж ирэх вэ гэдэг нь төв банкны мөнгөний бодлогын зорилт. 8 хувийн зорилт нэг талаас инфляцийг алгуур буулгахаас гадна мөнгөний бодлогоор эдийн засгийг дэмжиж, сэргэлт бий болох орон зайг олгосон бөгөөд өнгөрсөн 3 жилд зорилтоо хангаад явж байна. Цаашид дунд хугацаанд инфляцийг 6 хувьд хүргэнэ гэсэн зорилтыг Төрөөс мөнгөний бодлогын талаар баримтлах үндсэн чиглэлийн баримт бичигтээ тусгасан.
1870 –аад оноос хойш сонгуулийн үр дүнгийн талаар хийсэн судлагаануудад санхүү эдийн засгийн хямралын дараа улс төрчдийн популист улс төрчдийн дэмжлэг мэдэгдэхүйц нэмэгдэг байна л даа. Тэгэхээр манайд популист улс төрчдийг дэмжихүйц хэмжээний эдийн засгийн хүндрэл үүссэн байна уу?
Популизмын хөрс нь нийгмийн уур бухимдал байдаг. Хямрал маш олон хүний амьдралд сөргөөр нөлөөлдөг. Нийгмийн уур бухимдал тултал нь өссөн үед үүн дээр нь популистууд тоглолт хийж гарч ирдэг гэсэн ерөнхий зүйл тогтлыг харж болно. Гэхдээ мэдээж тэрхүү бухимдлын суурь шалтгаан шийдэгддэггүй, хүмүүсийн амьдрал сайжирдаггүй. Монгол Улсын хувьд бол эдийн засгийн сэргэлтийн дунд, 2017 оны 1-р улирлаас хойш 12 улирал дараалаад өрхийн бодит орлого өсөлттэй явж байгаа. ДНБ-ийн өсөлт гэдэг ч юм уу макро тоонуудаас гадна хэрэглээн дээр ч эдийн засгийн сэргэлт харагдаж байгаа. Мэдээж нийгмийн багагүй хэсэг ядуурал дунд хүнд амьдарч байгаа ч, гол бухимдал нь хямрал эсвэл эдийн засгийн хүндрэл гэхээсээ шударга ёс гэдэг ч юм уу, арай өөр зүйлтэй холбоотой болов уу.
Бодит орлого гэхээр хүмүүсийн хувьд хэрэглээний сагсан дахь бүтээгдэхүүнүүдийг худалдан авах чадвар нэмэгдэж байна гэж ойлгож болох уу?
Нэрлэсэн орлогын өсөлтөөс инфляцийг хассанаар цаана нь яг бодитой худалдан авах чадвар өссөн үү гэдэг үзүүлэлт гэсэн үг. Монголд эдийн засгийн сүүлийн хүндрэлээр 2014 оны 1 дүгээр улирлаас 2016 оны эцэс хүртэл өрхийн бодит орлого 12 улирал дараалж агшсан. Харин 2017 оны эхнээс өнөөг хүртэл 3 жил дараалан өсөлттэй явж байна. Өөрөөр хэлбэл, нийт 900 мянган өрхийн бодит орлого дунджаар өсөлттэй байгаа нь эерэг үзүүлэлт гэсэн үг. Хэдийгээр орлогын тэгш бус байдлын асуудал бий боловч, эдийн засаг талаасаа айхтар популизмын хөрсийг бүрдүүлэх шалтгаан бүрдээгүй болов уу гэж хувь эдийн засагчийн хувьд үзэж байна.
Нэгдүгээр сар гарснаас хойш Монголбанк 214 орчим сая ам.долларыг валютын захад дуудлага худалдаагаар нийлүүлсэн байна. Өнгөрсөн онтой харьцуулахад энэ дүн 35 орчим хувиар нэмэгдсэн байгаа. Нэмэгдэж байгаа шалтгаан нь юу байна вэ. Хийсвэр хүлээлт байна уу, эсвэл үнэхээр бодит эрэлт байна уу?
Монголбанк эдийн засгийн суурь нөхцөлтэй нийцгүй, үнийн тогтвортой байдал болон санхүүгийн тогтвортой байдалд эрсдэл учруулж болзошгүй огцом савлагааг намжаах зорилгоор валютын захад оролцдог. Эдийн засгийн суурь нөхцөл гэдэг нь валютын орох гарах урсгал буюу төлбөрийн тэнцэлтэй шууд холбоотой. Төлбөрийн тэнцлийн шинэ тоонууд гарахаар тухайн сард валютын урсгал ямар бэ гэдгийг том зургаар нь харж болно. Эдийн засгийн байдлаа харвал хэдийгээр идэвхжил тодорхой хэмжээнд саарах үйл явц ажиглагдаж байгаа ч фундамент нь тогтвортой хэвээр байгааг санах хэрэгтэй. Зах зээлийн хувьд эдийн засгийн суурь нөхцөл байдалтай нийцгүй богино хугацааны хүлээлтээр өдөөгдсөн хэлбэлзэл, чичиргээ үе үе байдаг. Монголбанкны хувьд өнгөрсөн жилүүдэд 4 тэрбум орчим ам.долларын нөөц хуримтлуулсан тул иймэрхүү хөдөлгөөнүүдийг хязгаарлах орон зайтай гэсэн үг. Өнгөрсөн хугацаанд гадаад болон дотоод шалтгаантай ханш дээрх шокуудыг зөөлрүүлсээр ч ирсэн.
Валютын ханшийн хөдөлгөөн, инфляцийн түвшин, орлогын түвшинг харьцуулбал, Монгол хүний амьдрал хэр сайжирсан бэ, орлого хэр нэмэгдсэн байна вэ?
Орлогын өсөлт гэдэг зүйлийг бид илүү урт хугацаанд авч үзэх ёстой. 1990 оноос хойш яаж өөрчлөгдсөн бэ, 2000 оноос хойш яаж сайжирсан байна вэ, сүүлийн 10 жилд хэрхэн өөрчлөгдсөн байна вэ гэдгийг харвал маш тодорхой харагдана. Монголд нэг хүнд ногдох үйлдвэрлэлийн хэмжээ 1990 оноос хойш нэрлэсэн дүнгээрээ 10 дахин, бодит дүнгээрээ 3 дахин өссөн байна. Энэ нь ч хүмүүсийн амьдралд, хэрэглээнд тусгалаа олсон нь харагдана.
Нэг жишээ хэлэхэд, 2006 оны нэгдүгээр улирлын байдлаар монгол хүний сарын дундаж цалин 120 мянга орчим төгрөг байсан. Энэ нь 2019 оны эцэст 1 сая 200 мянга орчим болж, 10 дахин нэмэгдсэн байгаа. Энэ хугацаанд төгрөгийн нэрлэсэн ханш ойролцоогоор хоёр дахин суларсан байна. Инфляцийг авч үзвэл хэрэглээний бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ дунджаар 3 дахин өссөн. Энэ хугацаанд орлогын өсөлт ийнхүү үнэ, ханшийн өөрчлөлтөө давсан учраас л хүмүүсийн хэрэглээ, гудамжаар явж байгаа автомашинуудын тоо, чанар зэргээс амьжиргааны түвшний өсөлт шууд харагдаж байгаа. 1990, 2000 он байтугай 10 жилийн өмнөхтэй харьцуулахад ч монголчуудын хэрэглээ, амьжиргаа их өөр болсон нь зардлаа санхүүжүүлэх орлогыг олсны л үр дүн болов уу.
Өнгөрсөн хугацаанд мэдээж ханшийн өөрчлөлт, инфляцийн өөрчлөлтийг давсан хэмжээний орлого бий болж, хүмүүсийн амьдрал сайжирсан байна. Тэгвэл ирэх 10 жилийн хугацаанд бид өнөөгийн эдийн засгийн моделиороо явбал, орлого маань үргэлж инфляци, ханшийн өсөлтийг давж байх боломжтой юу. Эдийн засгийн загвартаа бид хэрхэн анхаарах ёстой вэ?
Өнгөрсөн хугацааны өсөлт нь ерөнхийдөө уул уурхайн их тэлэлтийн нөлөө. Бидний экспортоор олсон валют амьдралд ингэж нөлөөлсөн байна. Дээр нь гадаад зээлээр хэрэглээгээ нэлээд санхүүжүүлсэн. Уул уурхайн хувьд мэдээж хязгаартай. Монгол Улс дэлхийн зах зээл рүү бүтээгдэхүүнээ шууд гаргаж чаддаггүй, хоёр хөршийн зах зээлээс, бодлогоос их хамаардаг. Үүнийг давж экспортолж, валютын орлого олох боломж юу байна вэ гэдгээс их зүйл хамаарна. Дан ганц байгалийн баялаг хязгаартай тул цаашид монгол хүний ур чадвар, бүтээмжийг хэрхэн сайжруулах вэ гэдэгт төвлөрөх шаардлагатай. Цаашид өрийн тогтвортой байдлыг хангахын зэрэгцээ валютын нэмэлт орлого хэрхэн олох вэ гэдгээс үнэ ханшийн өөрчлөлт, орлогын өсөлт ихээхэн хамаарна.
Мэдээж хүнийхээ чадварыг сайжруулах шаардлагатай байна. Нөгөөтэйгүүр ойрын хугацаагаа харвал Монголын эдийн засаг гадны нөлөөллөөс их хамааралтай хэвээр байна. Хятад, Америкийн худалдааны дайн арай нааштайгаар шийдэгдэж байх шиг байна. Үүний нөлөөлөл 2020 онд яаж нэмэгдэх вэ. Энэ нөлөөллийн дунд бид төсвийн ямар бодлого хэрэгжүүлж байж, ирээдүйд мэдлэгт суурилсан эдийн засгийг бий болгох, боловсролын салбараа дэмжих вэ?
Нийт төсөвт боловсролын салбарын эзлэх хувь хэмжээ тийм ч бага биш. Гэхдээ боловсролд зарцуулж байгаа төсвийн хөрөнгө нэг хүнд ногдох дүнгээрээ бага. Цөөн хүн амтай учраас татварын орлогын дүн нь өөрөө бага. Үүнийгээ хүн амдаа хуваахаар нэг сурагчид зарцуулж байгаа мөнгөн дүн хангалтгүй, нэг багшид өгч байгаа цалингийн хэмжээ хангалтгүй байна гэж харагддаг. Иймд энэ бага санхүүгийн нөөцийг зарцуулалахдаа үнэхээр 21 дүгээр зууны өндөр мэдлэгтэй монгол хүнийг бий болгоход чиглэж байна уу, эсвэл харьцангуй шаардлага багатай үр ашиггүй зарцуулалт болоод дуусч байна уу, үгүй юу гэдэг дээр дүгнэлт хийх хэрэгтэй.
Эх сурвалж: Блүүмбэрг ТВ
Үзэл бодол
Л.Гантөмөр: МАН шүүмжлэл сонсож мэддэггүй юм байна
Хэн нэгэн шүүмжилэхээр их адгадаг болсон. Ийм адгуу хүмүүстэй хамтарна гэдэг хэцүү. Шүүмжлэхгүйгээр Монголын төр явахгүй. Төрийн чих онгорхой байх ёстой. Ард түмнээ сонсдог байх ёстой. Тэр ард түмний дуу хоолой нь УИХ-ын гишүүд. МАН Бага хурлаараа гурван шалтгаанаар Ардчилсан намтай хамтрахгүй гэж ярьсан тухай би сонссон.
Түиймээс МАН-ынэнд тэндэх хулгай, луйврыг Хяналт, үнэлгээний Үндэсний хороо илрүүлээд байх юм байна.
Тиймээс энэ гурван үндэслэлээр АН-аас салах нь зүйтэй гэж гишүүд нь ярьсан байна лээ. Өөрөөр хэлбэл, МАН хяналтгүй засаглахыг хүсээд байгаа хэрэг” хэмээв.
Үзэл бодол
Э.Батшугар: Хариуцлагатай иргэнээ урамшуулдаг олон улсын сайн жишгийг Монголдоо нэвтрүүлж байна
-Улсын хэмжээнд өнөөдрийн байдлаар банк, санхүүгийн байгууллагатай зээлийн харилцаанд ороогүй насанд хүрсэн иргэн цөөн байгаа болов уу. Таны санаачлан, батлуулсан дээрх хуулийн өөрчлөлт иргэдийн энэ төрлийн харилцаанд ямар нөлөө үзүүлэх вэ?
-Хамгийн эхэнд Зээлийн мэдээллийн сангийн “хар жагсаалт”-д нэг бүртгэгдчихвэл зургаан жил данслагддаг байдлыг халж байгааг тодотгож хэлмээр байна. Хүний амьдрал баялаг, зээл, зарим төрлийн төлбөрийг барагдуулахын зуур цаг хугацаа алдах гэх мэт бэрхшээлээс үүдэн доголдох тохиолдол гардаг даа. Тэгээд аль болох шуурхай шийдээд, зохицуулаад төлсөн ч “хар жагсаалт”-ад бичигдчихаж байгаа юм. Тэр мэдээлэл зургаан жил хадгалагдаж, Та хариуцлагагүй зээлдэгч болчихдог, энэ мэдээлэл зургаан жил Таны санхүүгийн харилцаанд нөлөөлнө. Үүнийг би хувьдаа “санхүүгийн ял” гэж тодорхойлоод байгаа.
Зээлийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хууль хэрэгжээд эхлэхээр дээрх шиг нөхцөл буюу нэг удаагийн доголдлоос нь үүдсэн зургаан жилийн санхүүгийн ял оноодог байдлыг халж, эсрэгээрээ онооны системд шилжих юм. Иргэн зээлийн харилцаандаа хариуцлагатай хандаад, тухай бүр нь төлбөрөө зохих ёсоор нь төлдөг бол оноо нь нэмэгдээд яваад байна. Оноо нь өндөр байхын хэрээр санхүүгийн үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллага, банк барьцаа хөрөнгийн шаардлагыг бууруулах, зээлийн хүү бага байх гэх зэргээр иргэнд илүү таатай нөхцөл, үйлчилгээ өгнө. Оноо нь тухайн иргэний биет бус санхүүгийн хөрөнгө болно. Жишээлбэл, зээл авахад хамгийн түрүүн барьцаа хөрөнгө шаарддаг. Тэгвэл энэ эрх зүйн өөрчлөлтөөр оноо нь барьцаа хөрөнгө болж болохоор нөхцөл бүрдэж байна. Аливаа банк, санхүүгийн байгууллага хариуцлагатай харилцагч буюу өндөр оноотой иргэнд үйлчилгээ үзүүлэхдээ нөхцөлөө хөнгөвчлөх, шуурхай үйлчлэх боломжтой болно. Нэгэнт хариуцлагатай төлбөрөө төлөөд явдаг харилцагч учраас аль болох асуудлыг шуурхай шийдээд явах сонирхол байна шүү дээ.
Тэгэхээр иргэн оноогоо өндөр болгох эсэхээ бас тооцож болж байна. Хариуцлагатай иргэнээ нэг ёсондоо урамшуулж байгаа гэж харж болох юм.
Баримт сөхөөд харвал малчны зээл, ипотекийн зээл, тэтгэврийн зээл нь хамгийн эрсдэлгүй, чанартай зээлүүд байдаг. Зээлдэгчид нь маш хариуцлагатай гэсэн үг. Хариуцлага алдахад нь “ял оноож” байгаа юм чинь, хариуцлагатай байсных нь төлөө хөнгөвчилсөн нөхцөлтэй, бага хүүтэй зээлийг шуурхай олгох зэргээр урамшуулж болно биз дээ. Үүний нөлөөгөөр зээлийн хүү ч буурах боломжтой, онооны системд шилжсэнээр суурь нөхцөл бүрдэж байгаа гэж харж байна. Тухайлбал, төслийг боловсруулах үед 28 улсын жишээг судалсан, зээлийн хүү нь 2-4 нэгж хувиар буурсан байдаг юм билээ. Америк 1989 онд, Солонгос, Энэтхэг 2000 оны эхээр, Вьетнам саяхан онооны системд шилжсэн. Ийнхүү шилжснээс хойш 2-3 жилийн дараа зээлийн хүү буурсан байна билээ.
Энгийнээр ойлгоход банк, санхүүгийн байгууллага харилцагчаа хялбархан тодорхойлдог учраас хариуцлагатай, найдвартай харилцагчдаа хугацаа урт, хүү бага, барьцаа хөрөнгө шаардахгүйгээр зохих ёсны зээл олгох гэх зэрэг сайн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг шуурхай үзүүлдэг болно.
Латин Америкийн улс орнууд онооны системд шилжихээс өмнө ажлын 10 хоног буюу хагас сар зээл шийдвэрлэдэг байснаа онооны систем рүү шилжсэнээр ердөө ажлын 8 цагт зээл шийддэг болсон байгаа юм. Цаашилбал, сайн харилцагчид бүтээгдэхүүн, үйчилгээгээ хүргэхийн тулд банк, санхүүгийн байгууллага дунд өрсөлдөөн бий болдог. Одоо бол банк, санхүүгийн байгууллага тус бүр харилцагчийн мэдээллээ хадгалж, тус бүрдээ сан бүрдүүлдэг, үүнийгээ хуваалцдаггүй. Та банкаа, санхүүгийн харилцагчаа солихоор бол нөгөө талдаа шинэ хэрэглэгч болно, хүлээж авч байгаа тал Таны санхүүгийн түүхийг мэдэхгүй учраас “эрсдэлтэй” гэж үздэг. Шинэ систем үйлчлээд эхлэхээр иргэний оноо бүх нөхцөлийг илэрхийлэх учраас ямар ч банк, санхүүгийн байгууллагад очсон зөвхөн өөрт тохирхох бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ авдаг болно. Банк, санхүүгийн байгууллагууд өрсөлдөөд эхлэхээр санхүүгийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ сайжрах нь ойлгомжтой. Хөгжсөн улс орнуудын боловсронгуй болсон, туршигдсан сайн туршлагыг Монголд нэвтрүүлж байгаа гэж ойлгож болно.
-Хууль хэзээнээс хэрэгжих эхлэх вэ?
-Улсын Их Хурал 5 дугаар сарын 16-ны өдөр Зээлийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хуулийг баталсан. Ердийн журмаар гэхээр “Төрийн мэдээлэл” сэтгүүлд хэвлэгдээд ажлын 10 хоногийн дараа хэрэгжиж эхлэхээр тооцож үзвэл энэ оны 6 дугаар сарын 26-ны өдрөөс хэрэгжих юм байна.
-Тэгвэл зээлийн "муу түүх" иргэний санхүүгийн харилцаанд сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй гэсэн үг үү?
-Хүний зээлийн мэдээллийг таван жил хадгалдаг олон улсын жишгийг хуульд тусгасан. Иргэн, төрийн болон хувийн өмчит хуулийн этгээдийн хооронд зээл, төлбөртэй холбогдон үүсэх мөнгөн төлбөрийн мэдээллийг агуулдаг “Зээлийн мэдээллийн сан” зөвхөн зээлийн "муу түүх"-буюу сөрөг мэдээллийг хадгалдаг байсныг өөрчилж байгаа хэрэг. Тус санд зээлдэгчийн сайн, муу бүх мэдээллийг таван жил хадгална. Юу сайжрах вэ гэхээр өмнө нь хугацаа алдаад ч болохнээ зээлээ төлсөн байхад л “хар жагсаалт”-ад ороод, тэр нь санхүүгийн харилцаанд нь зургаан жил сөрөг нөлөө үзүүлдэг байсныг халж байгаа юм. Одоо бол иргэн, зээлдэгч үүргээ хугацаандаа гүйцэтгэхгүй бол оноо буурна, харин нөхөөд төлчихвөл оноо нь өснө. Зээлийн мэдээллийн сангийн мэдээлэл нь амьд, хөдөлгөөнтэй, бодит болно.
Дээрх хуультай хамт тухайн иргэн буюу зээлдэгчээс шалтгаалахгүйгээр орлогод нь доголдол үүсвэл уян хатан хандах агуулга бүхий Улсын Их Хурлын тогтоол батлагдсан. Үер усны аюул учирч болно, цар тахлыг бид даваад гарлаа, тухайн иргэн аргагүй болоод эмнэлэгт хэвтээд, бизнес нь явахгүй зогсож ч болно. Амьдрал баян юм чинь янз бүрийн нөхцөл үүсэж, учирч, тохиох болохоор аль болох уян хатан байж, санхүүгийн харилцаа үүсгэгч талууд зохицож байх нь зүйтэй гэж хууль санаачлагчийн хувиар үзсэн. Гэхдээ татвар төлөгчдийн мөнгөнөөс зээлдэг Хөгжлийн банк ч юм уу, Засгийн газрын тусгай сангаас авсан зээлийн харилцаанд энэ уян хатан нөхцөл үйлчлэхгүй байх ёстойг бас тогтоолд тусгасан. Татвар төлөгчдийн мөнгийг зээлж байгаа бол илүү хариуцлагатай, тооцоотой хандах ёстой гэсэн агуулгаар дээрх нөхцөлийг тодотгосон.
-Зээлийн харилцаанд иргэн янз бүрээр оролцдог. Шууд зээлэхээс гадна батлан даагчаар орсон байхад үндсэн зээлдэгч хариуцлага алдсан нь батлан даагчийн оноонд нөлөөлөх үү?
-Зээлийн батлан даалттай холбоотой харилцааг өөр хуулиар зохицуулна. Товчхондоо, Зээдийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулиар хүн санхүүгийн орчинд үнэ цэнээ өөрөө тогтоодог болж байгаа хэрэг. Хариуцлагатай байвал оноо өндөр байна. Оноо нь тухайн хүний талаар олон зүйлийг илэрхийлэх учраас биет бус санхүүгийн хөрөнгө болчихно. Өндөр оноотой бол банк, санхүүгийн салбарт Таны үнэ цэн өсөж, илүү таатай үйлчилгээ, сайн бүтээгдэхүүнийг тохирсон өртгөөр авах нөхцөл нь бүрдэнэ. Тиймээс оноогоо өндөр байлгах эсэхээ иргэн, зээлдэгч өөрөө удирдана. Ийм учраас зээл, төлбөрөө цаг хугацаандаа төлөөд байхад эрмэлзэл тухайн хүнд төрдөг байх нь л дээ.
-Улсын Их Хурлын даргын дэвшүүлсэн “Гурван төгөлдөршил” бодлогын хүрээнд хуулиас давсан журмуудыг цэгцлэх зорилт тавьсан. Тэгвэл Таны санаачлан, батлуулсан хуулийн дагуу Монголбанк журам батлах үүрэг хүлээж байна?
-Одоогийн байдлаар зээлийн мэдээллийн үйлчилгээ үзүүлэх тусгай зөвшөөрөлтэй хоёр компани байна. Эдгээр компани олон улсын жишиг платформ буюу онооны зам оруулаад ирчихсэн. Суурь нь байна, эрх зүйн орчин бүрдлээ. Одоо дүрмээ тохирох ёстой. Иймд Монголбанк холбогдох журам гаргах үүрэг хүлээж байгаа. Гэхдээ бүх талыг оролцуулж, хэлэлцүүлэг хийсний үндсэн дээр талуудын эрх ашгийг хангасан, манай нөхцөлд хамгийн оновчтой зохицуулалт гаргах ёстой гэдэг байр суурьтай байна. Монголбанк ч энэ шаардлагыг хангах бүрэн чадамжтай гэж харж байна. Бид шинэ зүйл зохиогоогүй, бусад улс орон удаан хугацаанд туршиж, сайжруулж ирсэн сайн жишгийг л Монголдоо нэвтрүүлэх ажил шүү дээ. Иргэн санхүүгийн сахилга баттай болно, системийн хэмжээнд чанаргүй зээл буурна гээд үр дүнг нь бүгд хүртэх ач холбогдолтой.
Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газар
Үзэл бодол
Х.Ганхуяг: Татварын багц хуулийн шинэчлэл нь бизнес эрхлэгчдийг дэмжин, өрхийн орлогыг нэмэгдүүлж, хамгаалж, баталгаажуулахад чиглэж байна
Татварын багц хуулийн хэрэгжилттэй танилцаж санал, дүгнэлт гаргах, шаардлагатай бол холбогдох хуулийн төсөл боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсгийн ахлагч, УИХ-ын гишүүн Х.Ганхуягаас татварын багц хуулийн шинэчлэлийн талаар тодрууллаа.
-Татварын багц хуулийн шинэчлэлийн онцлогийг танилцуулахгүй юу?
-УИХ-ын даргын захирамжаар байгуулагдсан манай ажлын хэсэг УИХ-ын Төсвийн байнгын хороо, Сангийн яам, Татварын ерөнхий газартай хамтран татварын багц хуулийн шинэчлэлийн талаар олон удаагийн хэлэлцүүлэг зохион байгуулсан. Нийтдээ 180 гаруй удаагийн хэлэлцүүлэгт 200 гаруй мянган иргэн, аж ахуйн нэгжийн төлөөлөл оролцож татварын багц хуулийн шинэчлэлийг хэрхэн хийх талаарх саналаа ирүүлсэн. Татварын ерөнхий хууль, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль болон Хүн амын орлогын албан татварын тухай хууль, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулиудад өөрчлөлт оруулах талаар иргэд, аж ахуйн нэгжүүдийн саналыг ажлын хэсгийн санал, дүгнэлтийн хамт Сангийн яаманд хүргүүлсэн.
Татварын багц хуулийн шинэчлэлийн хүрээнд хувь хүний орлогын албан татварыг бууруулах, нийгмийн аль хэсэгт нь татварын хөнгөлөлтийг илүүтэй үзүүлэх талаар тодорхой тусгах, нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хамрагдалтыг нэмэгдүүлэх талаар зохих өөрчлөлт оруулж, татварын уян хатан тогтолцоог бүрдүүлэхийг чухалчиллаа. Өнөөдрийн байдлаар нэмэгдсэн өртгийн албан татварт нийгмийн салбарын 70 хувь нь хамрагдаж байна. Энэхүү албан татвараас чөлөөлөгддөг хөдөө аж ахуйн салбарыг нэмэгдсэн өртгийн албан татварт хамруулдаг болгох эрх зүйн тогтолцоог бий болгох, иргэдийн сарын 500 мянган төгрөг хүртэлх худалдан авалтад төлсөн НӨАТ-ыг 100 хувиар, 800 мянган төгрөг хүртэлх худалдан авалтад төлсөн НӨАТ-ыг 50 хувиар, үүнээс давсан хэсэгт 20 хувиар тус тус хөнгөлж буцаан олгох зэрэг заалтуудыг тусгалаа.
-Аж ахуйн нэгжүүдэд татварын ямар хөнгөлөлт үзүүлэхээр төсөлд тусч байна вэ?
-Аж ахуйн нэгжийн албан татварын тухай хуульд өөрчлөлт оруулж, жижиг, дунд бизнес эрхлэгчдийг дэмжихэд чиглүүлэв. Аж ахуйн нэгжүүдийг татвараа төлөөгүй бол дансыг нь бүхэлд нь хаачихдаг байдлыг өөрчлөх нь зүйтэй гэж үзсэн. Тухайн аж ахуйн нэгжид тодорхой хугацаа өгч татвараа нөхөн төлөх боломжийг бүрдүүлэх ёстой. Мөн зарим нэг төрлийн татвар эргээд иргэд, аж ахуйн нэгжүүдийг өрөнд оруулдаг. Жишээ нь гаалиар дөнгөж бараа бүтээгдэхүүн нь орж ирэнгүүт олон төрлийн татвар ногдуулдаг хатуу тогтолцоо байсан. Тэгвэл тухайн бараа, бүтээгдэхүүнийг борлуулсны дараа буюу үр ашиг нь буй болсон цагт татвар ногдуулах нь зөв юм. Эдгээр татварын хөнгөлөлтийг буй болгосноор төсөвт ойролцоогоор 4-4.5 их наяд төгрөгийн дарамт учирна. Өөрөөр хэлбэл, улсын төсөвт орж ирдэг байсан 4-4.5 их наяд төгрөгийг эргээд хувийн хэвшил рүү шилжүүлж байна гэсэн үг. Татварын хөнгөлөлт, чөлөөлөлтөөр бизнес эрхлэгчдийг дэмжиж, ингэснээр иргэдийн худалдан авах чадвар сайжирч, эдийн засгийн эргэлт нэмэгдэнэ. Үндсэндээ бол татварын багц хуулийн шинэчлэлийн зорилго нь бизнес эрхлэгчдийг дэмжихээс гадна өрхийн орлогыг нэмэгдүүлэх, хамгаалах, баталгаажуулахад чиглэж байна гэсэн үг.
УИХ-ын Хэвлэл мэдээллийн газар
-
Улстөр нийгэм2020/06/30
Нийслэлийн ИТХ-ын Тэргүүлэгчид өнөөдөр хуралдана
-
Улстөр нийгэм2019/08/12
Үндсэн хуульд оруулах нэмэлт, өөрчлөлтийн төслийн хоёр дахь хэлэлцүүлгийг энэ до...
-
Цаг үе2023/08/23
УБЦТС: Өнөөдөр цахилгаан шугам тоноглолд засвар үйлчилгээ хийх хуваарь
-
Шударга мэдээ2022/02/14
Н.Түвшинбаярын цагдан хорих хугацааг сунгалаа