Үзэл бодол
Хироко Хирахара: Монгол цэргүүд байгаагүй бол маш олон хүний амь нас эрсдэх байсан
Эх сурвалж: ЗХЖШ
БНӨСУ-д явагдаж байгаа “UNMISS” ажиллагааны Юнити мужийн зохицуулагч хатагтай Хироко Хирахараг ярилцлагынхаа зочноор урилаа. Өдгөөгөөс бараг 20 жилийн өмнө буюу 2001 оноос НҮБ-тай ажил, амьдралаа холбосон түүнийг манай цэнхэр дуулгат дайчид, тэр тусмаа 2012 оноос хойш Өмнөд Судан улсад үүрэг гүйцэтгэсэн хэн бүхэн андахгүй. Бүсгүй хүнд ахадмаар асар их хариуцлагатай бөгөөд өндөр албан тушаалыг хашиж, монгол цэргүүдийг удирдлагаар ханган хамтран ажилладаг НҮБ-ын элч төлөөлөгч, арлын орны энэ бүсгүйн дотоод ертөнцийг бага ч атугай нээж, ажил амьдралынх нь замнал, алсдаа хэрхэх хүсэл мөрөөдөл, монголын тухай ойлголт, манай энхийг сахиулагчдыг хэрхэн үнэлж дүгнэдэг талаар ярилцсанаа уншигч Танаа хүргэе.
- Таны бага насны дурсамжаар ярилцлагаа эхэлье ...
- Би Япон улсын Осака хотод төрсөн. Айлын том охин. Бага насандаа маш сониуч, аливаа шинэ, содон зүйлсийг эрж хайн, нээж илрүүлэхийг эрмэлздэг охин байсан. Ялангуяа, гаднын улс орнуудын соёл, зан заншил, өв уламжлал, амьдралын хэв маяг ямар байдаг бол гэдэг талаар асар их сонирхдог, тэр ч утгаараа дэлхийн бүхий л улс орнуудад очиж үзэхийг хүсэж, мөрөөддөг байлаа. Япондоо ахлах сургуулиа дүүргээд дараагийн шатны сургуульд АНУ-д суралцсан, цаашлаад НҮБ-аар овоглогдон нэлээдгүй улс оронд ажиллаж яваа маань миний хүсэл мөрөөдлийн биелэл гэж боддог. Нөгөө талаасаа хүсэл мөрөөдөл маань надад энэ бүх боломж, гарцыг нээж олгосон гэж бас болох юм.
- АНУ-д ямар мэргэжил эзэмшсэн болон ажлын гараагаа хэрхэн эхлүүлж байсан бэ?
- АНУ-ын Олон нийтийн сургуулийг байгаль, хүрээлэн буй орчныг хамгаалах чиглэлээр 1997 онд төгссөн. Сургуулиа дүүргээд Токиод байрлах АНУ-ын цэргийн баазаас ажлын гараагаа эхэлж, тэнд мэргэжлээрээ 3-4 жил ажилласан. Мэдээж энэ хугацаанд ажлын дадлага, туршлага хуримтлагдсан, мөн мастераа хамгаалснаар өөртөө итгэх итгэл маань ч нэмэгдэж гадагшаа гарч ажиллах тухай бодож эхэлсэн. Тэгээд л НҮБ-д ажиллах хүсэлтээ өгсөн. Хамгийн гол нь энэхүү зорилгоо биелүүлэхийн тулд би өөрөө бэлтгэгдсэн байж НҮБ-ын сорилт, шалгууруудыг давах ёстой. Тийм ч учраас маш их хичээл зүтгэл гарган өөрийгөө олон талаар дайчилж, үүнийхээ үр дүнд чамгүй хүнд сорилтуудыг даван НҮБ хэмээх их айлтай ажил, амьдралаа холбосон шүү.
- Хэзээнээс НҮБ-аар овоглогдох болов. Түүнчлэн НҮБ-ын анхны томилолт таныг хааш нь хөтөлсөн бэ?
- НҮБ-д ажиллах гараагаа 2001 онд эхлүүлсэн. Тодруулбал, 2001-2003 онд Женев дэх НҮБ-ын Байгал орчны хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх оффист, 2003-2004 онд “UNICEF”-д НҮБ-ын Олон улсын хүүхдийн төлөө сангийн удирдах байгууллагад, 2004-2008 онд Либерь дэх НҮБ-ын мандаттай ажиллагаанд Байгаль орчны зөвлөхөөр, 2008-2011 онд Хойд Судан улс дахь НҮБ-ын мандаттай “UNAMID” ажиллагаанд энгийн иргэдийн асуудал эрхэлсэн ажилтнаар, 2011-2012 онд Кипр улс дахь НҮБ-ын мандаттай ажиллагаанд энгийн иргэдийн асуудал эрхэлсэн хэлтсийн орлогч даргаар, 2012-2016 онд БНӨСУ дах “UNMISS” ажиллагааны Зүүн секторын Торит мужийн зохицуулагчаар, 2016 оны хоёрдугаар сараас одоог хүртэл “UNMISS” ажиллагааны Юнити мужийн зохицуулагчаар ажиллаж байна.
- Тэгэхээр НҮБ хэмээх энэ их айлын сүүлийн 20 жилийн түүхийг та бүтээлцсэн байна шүү дээ. Бахархалтай биш гэж үү?
- Тийм ээ. 20 жил гэдэг тийм ч богино хугацаа биш. Энэ хугацаанд НҮБ-аас надад өгсөн үүрэг, даалгаврыг амжилттай гүйцэтгэж, итгэлийг нь дааж яваадаа сэтгэл өндөр байдаг. Гэхдээ энэ ганцхан миний сайных биш, надад тусалдаг, намайг ойлгож дэмждэг олон хүний хүч, хөдөлмөр, сэтгэл зүрх энд бий. Тэр тусмаа монгол цэргүүдийг илүү онцлохыг хүсэж байна.
- Баярлалаа. Монгол цэргүүдийн талаар тусгайлан ярилцах учраас энэ тухай түр хойш тавья. Харин та ажилдаа баримталдаг гол зарчмаасаа бидэнтэй хуваалцаач?
- Ажлын талбарт үдэж өнгөрүүлсэн цаг хугацааны маань дийлэх нь буюу 80, 90-ээд хувь нь НҮБ-тай салшгүй холбоотой. Тийм учраас тус байгууллагынхаа үнэт зүйлсийг баримталж, жанжин шугамаа болгон дагаж, мөрдөж ажилладаг. Үнэт зүйлс гэдэгт тухайн хүн хэн ч бай арьс өнгө, нийгмийн гарлаар ялгаварлахгүйгээр тэгш хүндэтгэх, хүний эрхийг дээдлэх зэрэг харилцааны соёлоос эхлээд бүхий л зүйл багтдаг. Мэдээж дараа нь “UNMISS” ажиллагааны мандатыг баримталдаг. Үүнээс гадна НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн даргын Тусгай төлөөлөгчийн гаргасан чиглэл зааварчилгааны дагуу ажилладаг даа.
- Таныг маш амжилттай яваа эмэгтэй гэж бид ойлгодог. Зоримог, шийдэмгий, хүчирхэг гэх зэрэг олон үгийг танд зориулж бахархалтайгаар хэлэх байна. Үүний зэрэгцээ энэ хүртэл ажиллахад тань багагүй хүндрэл бэрхшээлүүд тулгарсан нь гарцаагүй, тэдгээрийг хэрхэн даван туулж байсан талаар тодруулмаар байна...
- Бурам мэт урмын үгсийг надад зориулж хэлсэнд маш их баярлалаа. Миний хувьд энд Засгийн газар түүний эсрэг хүчин, бүх хот, тосгодын удирдлагууд, энгийн болон цэрэг, цагдаагийн бүрэлдэхүүнтэй хамтарч ажилладаг. Тэр хэрээрээ маш олон асуудалтай тулгардаг. Тухайлбал, миний удирдлагад ажилладаг хүмүүсийн ар гэрт ямар нэгэн асуудал гарна, хоорондоо үл ойлголцож, маргаан үүсгээд л орж ирдэг. Сая л гэхэд миний утас дуугарлаа шүү дээ, Маяом сууринд халдлага болж байгаа тухай мэдээ сонсогдож байна. Ингээд л бодохоор миний ажил маш хэцүү. Өдөр бүр л энэ мэтчилэн хүндрэлүүдтэй тулгарч байдаг. Ямар нэгэн бэрхшээл тулгараад бүр цагийн байдал хүндэрвэл бурхандаа залбирдаг.
Үүнээс гадна аль болох ажлаасаа жаахан ч гэсэн зай аваад найз нөхөд, хамтарч ажиллаж байсан ойр дотнынхонтойгоо утсаар ярих, чат бичих, эсвэл сайхан нам унтахыг хичээдэг. Тэгээд маргааш өглөө нь босоод маш сэргэгээр асуудлуудаа тунгааж зөв шийдвэрлэхийг эрхэмлэдэг. Аливаа бэрхшээлд шантрахгүй, өөрийгөө бас хүчилж зовоохгүй, стресстэхгүй давж гардаг арга энэ юм даа.
- Та бол “МОНБАТТ”-ын хэд хэдэн ээлжийг удирдлагаар хангаж, хамтран ажилласан хүн. Тэр ч утгаараа манайхныг сайн мэдэх байх. Ер нь монгол цэргүүдийг хэрхэн үнэлж дүгнэдэг юм бэ?
- Тэгэлгүй яах вэ. Монгол цэргүүдийг би маш сайн мэднэ. Энэ тухай ярихаас өмнө эндэхийн нөхцөл байдлын талаар товчхон дурдъя. Өмнөд Судан улсын хувьд цагийн байдал тийм ч таатай бус. Том хүн, хүүхэд гэлтгүй бараг бүгд зэвсэг хэрэглэдэг. Ямар нэгэн байдлаар үл ойлголцол, хулгай, дээрэм гарвал шууд буудалцахад бэлэн ийм л хүмүүс. Үүгээр би юу хэлэх гээд байна вэ гэхээр, ямар нэгэн байдлаар цагийн байдал хүндрэхэд монгол цэргүүд мандатад заагдсаны дагуу энгийн иргэдийг хамгаалах үүргээ гүйцэтгэхдээ маш зөв арга барилаар ажилладаг. Үүнийг би нүдээрээ харж байсан. Монгол цэргүүд үнэхээр зөв тактиктай, асар богино хугацаанд зөв шийдвэрийг гаргаж чаддагаараа бусад орны энхийг сахиулагчдаас ялгардаг. Мэдээж хүн л юм чинь айдаг байж таарна, гэсэн хэдий ч энгийн иргэдэд аюул учирсан тохиолдолд монгол цэргүүд ямар ч эргэлзээгүйгээр мандатад заасан үүргээ биелүүлэхээр явдаг нь надад үнэхээр бахархууштай санагддаг. Үүнээс гадна тэд юманд баригдахгүйгээр чөлөөтэй сэтгэж, олон ажлыг зэрэг амжуулдаг. Тухайлбал, зөвхөн эргүүлийн үүрэг гүйцэтгээд л болчихдоггүй, иргэн-цэргийн харилцааны чиглэлээр хүмүүнлэгийн үйлсийг өрнүүлэх зэргээр чин сэтгэлээсээ ажилладаг. Тийм учраас би Монголын цэргүүдэд маш их баярладаг, тэдэнд бүрэн дүүрэн итгэдэг.
- Монгол цэргүүдийн бусдаас ялгардаг онцлогийн талаар тодорхой жишээ дурдвал?
- Би энд нэг зүйлийг онцолъё. Ямар азаар “UNMISS” ажиллагаанд монголын эрэлхэг зоригтой, дайчин цэргүүд үүрэг гүйцэтгэж байна вэ гэж бодогддог. Хэрвээ энэ ажиллагаанд Монголын энхийг сахиулагчид байгаагүй бол асар олон хүний амь нас эрсдэх байсныг онцгойлон хэлэхийг хүсэж байна. Хамгийн сүүлийн тод жишээ л гэхэд өнгөрсөн 4 дүгээр сарын 11-ний өдрийн үйл явдал шүү дээ. Зэвсэглэсэн этгээдүүд олон улсын хүмүүнлэгийн байгууллагын ажилтныг хулгайлах оролдлого хийснийг монгол цэргүүд буун дуу гаргалгүй эрэлхгээр таслан зогсоож бусад орны энхийг сахиулагчдад үлгэр дуурайлал болохуйц гавьяа байгуулж мандатад заагдсан үүргээ биелүүлсэн. Цөөнгүй жил монгол цэргүүдтэй хамтран ажилласан хүний хувьд энэ мэт олон жишээг гэрчилж чадна.
- Монгол орны талаар та хэр мэдэх вэ?
- Надад талын монгол орон, тал шигээ уужим сэтгэлтэй монголчууд маш дотно санагддаг. Монголчуудыг дэлхий даяар Чингисийн монгол гэдгээр нь сайн мэднэ, миний хувьд ч ялгаагүй энэхүү тодотголоор нь мэднэ. Дээрээс нь би монголчуудыг сумогийн их аваргуудаар нь төлөөлүүлж мэднэ. Ёкузона, Асашёрюү, Харумафүжи, Хакухо гээд бүх сумочдыг сайн мэднэ. Харин монгол цэргүүдтэй мөр зэрэгцэн алба хааж эхэлснээсээ хойш монгол орны болоод монголчуудын тухай илүү сайн мэддэг болсон. Хэрвээ монголыг мэдэхгүй өөр нэгэн гадаадын хүн надаас “Чи монголыг мэдэх үү?” гэж асуувал би “Маш сайн мэднэ” гэж хариулна. Гэхдээ би монголд очиж байгаагүй, япон хүн шүү дээ. Дахиад нэг зүйл тодруулж хэлэхэд, манай хоёр орны ард түмэн маш ойролцоо, ижил чанартай гэж боддог. Яагаад гэвэл монгол хүүхдүүд хөх толботой төрдөг бол япончууд ч хөх толботой төрдөг. Тэгэхээр Япон, Монгол хүмүүс ойролцоо хүмүүс гэж хардаг.
- Хүчирхэг хүний ард хүчирхэг гэр бүл байдаг гэж ойлгодог. Таны хувьд гэр бүлийнхэнтэйгээ хамт байх цаг хугацаа тун ховор байдаг болов уу?
- Тийм ээ. Үнэхээр гэр бүлдээ зарцуулах цаг хугацаа тун ховор. АНУ-д суралцаж байх явцдаа мөн гэр бүлийнхэнтэйгээ хамт амьдрах боломжтой газруудаар ажиллаж явахад бол надад мэдрэгддэггүй байсан. Харин НҮБ-ын “UNAMID”, “UNMISS” ажиллагаанд ажиллаж эхлэх үедээ л гэр бүлээсээ хол байхын хэцүүг мэдэрсэн. Яагаад гэхээр зөвхөн утсаар л ярьдаг байсан. Одоогийнх шиг ийм хурдтай интернэт байсангүй, нүүр нүүрээ хараад ярьчих боломж ч байсангүй шүү дээ. Одоо бол арай өөр болсон. Миний хувьд хэдийгээр амжилттай ажиллаж яваа ч нэг л зүйлд харамсдаг. Тэр нь юу вэ гэхээр, манай гэр бүлийн настай хүмүүс нь өтөлж байна, хүүхдүүд нь маш хурдтайгаар өсч байна. Энэ бүгдийг хамт байж, харахгүйгээр өнгөрөөж байна гэдэг бол нэг бодлын надад харамсалтай санагддаг.
- Ярилцлагынхаа эхэнд та айлын том охин гэдгээ дурдсан шүү дээ. Хэдэн дүүгийн эгч вэ? Түүнчлэн хэдэн хүүхдийн ээж вэ?
- Би гэр бүл зохиож, ээж болж амжаагүй яваа. Нэг эрэгтэй дүүтэй, тэр маань хүнтэй гэрлэчихсэн, гурван хүүхэдтэй. Миний хувьд аав, ээж, дүү нартаа буюу гэр бүлтэйгээ маш ойр дотно байдаг. Энэ хүмүүс бол миний хамгийн эрхэм хүмүүс дээ.
- Залуу хойч үеийнхэнд та юуг эрхэмлэн захиж сургадаг вэ?
- Хүн бол өөрөө нийгмийн асар олон харилцаан дунд оршиж байдаг. Тэр хэмжээгээрээ цаг завгүй байх нь олонтоо. Хэдий тийм ч гэр бүлээ нэгдүгээрт тавьж, тэдэндээ цаг, зав гаргаж байгаарай, хамгийн эрхэм хүмүүс бол гэр бүл шүү гэж залууст хэлмээр байна. Нэлээд олон жил гэрээсээ хол хөндий явсан хүний хувьд үүнийг хамгийн түрүүнд хэлмээр байна. Дараа нь хүүхэд, залуус гар утсыг хэт их ашиглаж, хэтэрхий цахим орчинд байдаг болсон байна. Ингэснээр гэр бүлийн халуун дотно уур амьсгал, амьд харилцаа алдагдах дүр зураг харагдаж байгааг анхаарах хэрэгтэй. Үүнээс улбаалаад Монголын үндэсний гэрийг дурдахыг хүслээ, би монгол гэрийг маш сайн мэднэ. Гэр бүлээрээ халуун дотно уур амьсгалыг бий болгож, эрүүл амьдрах нөхцөлийг бүрдүүлсэн хамгийн шилдэг сууц юм шүү.
- Амралт чөлөөт цагаа хэрхэн яаж өнгөрүүлэх дуртай вэ? Таны сонирхол хобби юу вэ?
- Миний хобби ном унших. Гэсэн хэдий ч яг энэ цаг мөчүүдэд ном унших зав үнэхээр гарахгүй байна. Яг үнэнийг хэлэхэд нэг сайхан ном уншаад тайван суумаар л байна. Мөн дуулах дуртай.
- Таны дуулахыг сонссон. Үнэхээр сайхан дуулаг юм билээ ...
- Үнэн гэж үү? /Инээв/ баярлалаа. Гэхдээ та бүхэн шиг сайхан дуулж чадахгүй байх аа. Монголчууд үнэхээр дууч ард түмэн гэдгийг би сайн мэднэ.
- Таны цаашдын зорилго, хүсэл мөрөөдөл юу вэ?
- Хэрвээ би цэргийн хүн байсан бол магадгүй хурандаа, генерал болоод цаашид илүү өндөр албан тушаалд дэвших тухай бодож болох байсан байх. Гэхдээ энэ албан тушаал бол миний хувьд хамгийн оргил бөгөөд сайн хийж чадах ажил гэж бодож энэ ажлаар карьераа дуусгавар болгоно. Тэтгэвэртээ гараад гэр бүлтэйгээ төрөлх япон орондоо амар тайван амьдрахыг хүсэж байна. Япон улсад жуулчид их ирдэг, мөн адил гадаадын хүмүүс олноор очиж ажиллаж, амьдардаг. Тэр хүмүүст япончууд тийм ч ойр дотно байж, аливаа учрыг тайлбарлаж, хэлж ярьж чаддаггүй. Би тийм хүмүүст туслахыг маш их хүсдэг. Магадгүй би тэтгэвэртээ гарсныхаа дараа гаднаас ирсэн, хөлөө олж амжаагүй байгаа хүмүүст өөрийнхөө туршлага, сургамжаас хуваалцаж, туслах болно. Давуу тал маань гэвэл би англиар ярьдаг. Тийм учраас ямар ч хүндрэл гарахгүй байх. Би өнгөрсөн хугацаанд ажлын хүнд хэцүү, амьдралын хатуу хүтүү зүйлсийн талаар маш их туршлага хуримтлуулсан. Үүнийг зөвхөн өөртөө хадгалах биш бусдад түгээхийг хүсэж байна. Магадгүй хаана хэрэгтэй байна, намайг хэн дуудна, тэнд очиж ажиллахад бэлэн.
- Ярилцлагынхаа төгсгөлд та манай сонины уншигч энхийг сахиулагчдад хандан юу хэлэх вэ?
- Үнэхээр монгол цэргүүдэд маш их баярлалаа гэдэг үг ч багадах гээд байна. Би монгол цэргүүдээр маш их бахархдаг. Хэрэв та бүхэн өөрсдөөрөө бахархдаг бол бид та бүхнээс ч илүү та нараар бахархдаг шүү гэдгийг НҮБ-ын нэрийн өмнөөс дахин дахин хэлмээр байна. Монгол цэргүүдээ Та нар энд маш их хэрэгтэй шүү, Та бүхнийг энд байгаа хүмүүс харж байдаг шүү, итгэж найддаг шүү гэдгийг бахархалтайгаар онцлоод цэнхэр дуулгат монгол цэргүүддээ Олон улсын энхийг сахиулагчдын өдрийн халуун мэндийг дэвшүүлж, амжилт хүсье. Тэр тусмаа өнгөрсөн таван жилийн хугацаанд надтай хамтран үүрэг гүйцэтгэсэн бүх хүмүүсээр бахархаж байна. Бүгдээрээ буцаад ирээч ээ, хамтран ажиллая гэж хэлмээр байна.
- Цаг зав гарган ярилцсан танд маш их баярлалаа. Таны цаашдын ажил үйлсэд улам их амжилтыг хүсэн ерөөе ...
- Олон улсын энхийг сахиулагчдын өдөр удахгүй тохиох гэж байна. Харамсалтай нь бид коронавирусийн тархалтын улмаас өмнөх жилүүдийнх шиг өргөн цар хүрээнд тэмдэглэж чадахгүй болсон. Гэсэн хэдий намайг Зэвсэгт хүчнийхээ хэвлэлээр дамжуулж энхийг сахиулагч монгол цэргүүдтэй уулзуулсанд туйлын баяртай байна. Ярилцлагынхаа төгсгөлд “UNMISS” ажиллагаанд монголын энхийг сахиулагчид байгаагүй бол маш олон хүний амь нас эрсдэх байсныг дахин хэлэхийг хүсэж байна.
Ахмад Д.МЭНДБАЯР
Үзэл бодол
Л.Гантөмөр: МАН шүүмжлэл сонсож мэддэггүй юм байна
Хэн нэгэн шүүмжилэхээр их адгадаг болсон. Ийм адгуу хүмүүстэй хамтарна гэдэг хэцүү. Шүүмжлэхгүйгээр Монголын төр явахгүй. Төрийн чих онгорхой байх ёстой. Ард түмнээ сонсдог байх ёстой. Тэр ард түмний дуу хоолой нь УИХ-ын гишүүд. МАН Бага хурлаараа гурван шалтгаанаар Ардчилсан намтай хамтрахгүй гэж ярьсан тухай би сонссон.
Түиймээс МАН-ынэнд тэндэх хулгай, луйврыг Хяналт, үнэлгээний Үндэсний хороо илрүүлээд байх юм байна.
Тиймээс энэ гурван үндэслэлээр АН-аас салах нь зүйтэй гэж гишүүд нь ярьсан байна лээ. Өөрөөр хэлбэл, МАН хяналтгүй засаглахыг хүсээд байгаа хэрэг” хэмээв.
Үзэл бодол
Э.Батшугар: Хариуцлагатай иргэнээ урамшуулдаг олон улсын сайн жишгийг Монголдоо нэвтрүүлж байна
-Улсын хэмжээнд өнөөдрийн байдлаар банк, санхүүгийн байгууллагатай зээлийн харилцаанд ороогүй насанд хүрсэн иргэн цөөн байгаа болов уу. Таны санаачлан, батлуулсан дээрх хуулийн өөрчлөлт иргэдийн энэ төрлийн харилцаанд ямар нөлөө үзүүлэх вэ?
-Хамгийн эхэнд Зээлийн мэдээллийн сангийн “хар жагсаалт”-д нэг бүртгэгдчихвэл зургаан жил данслагддаг байдлыг халж байгааг тодотгож хэлмээр байна. Хүний амьдрал баялаг, зээл, зарим төрлийн төлбөрийг барагдуулахын зуур цаг хугацаа алдах гэх мэт бэрхшээлээс үүдэн доголдох тохиолдол гардаг даа. Тэгээд аль болох шуурхай шийдээд, зохицуулаад төлсөн ч “хар жагсаалт”-ад бичигдчихаж байгаа юм. Тэр мэдээлэл зургаан жил хадгалагдаж, Та хариуцлагагүй зээлдэгч болчихдог, энэ мэдээлэл зургаан жил Таны санхүүгийн харилцаанд нөлөөлнө. Үүнийг би хувьдаа “санхүүгийн ял” гэж тодорхойлоод байгаа.
Зээлийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хууль хэрэгжээд эхлэхээр дээрх шиг нөхцөл буюу нэг удаагийн доголдлоос нь үүдсэн зургаан жилийн санхүүгийн ял оноодог байдлыг халж, эсрэгээрээ онооны системд шилжих юм. Иргэн зээлийн харилцаандаа хариуцлагатай хандаад, тухай бүр нь төлбөрөө зохих ёсоор нь төлдөг бол оноо нь нэмэгдээд яваад байна. Оноо нь өндөр байхын хэрээр санхүүгийн үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллага, банк барьцаа хөрөнгийн шаардлагыг бууруулах, зээлийн хүү бага байх гэх зэргээр иргэнд илүү таатай нөхцөл, үйлчилгээ өгнө. Оноо нь тухайн иргэний биет бус санхүүгийн хөрөнгө болно. Жишээлбэл, зээл авахад хамгийн түрүүн барьцаа хөрөнгө шаарддаг. Тэгвэл энэ эрх зүйн өөрчлөлтөөр оноо нь барьцаа хөрөнгө болж болохоор нөхцөл бүрдэж байна. Аливаа банк, санхүүгийн байгууллага хариуцлагатай харилцагч буюу өндөр оноотой иргэнд үйлчилгээ үзүүлэхдээ нөхцөлөө хөнгөвчлөх, шуурхай үйлчлэх боломжтой болно. Нэгэнт хариуцлагатай төлбөрөө төлөөд явдаг харилцагч учраас аль болох асуудлыг шуурхай шийдээд явах сонирхол байна шүү дээ.
Тэгэхээр иргэн оноогоо өндөр болгох эсэхээ бас тооцож болж байна. Хариуцлагатай иргэнээ нэг ёсондоо урамшуулж байгаа гэж харж болох юм.
Баримт сөхөөд харвал малчны зээл, ипотекийн зээл, тэтгэврийн зээл нь хамгийн эрсдэлгүй, чанартай зээлүүд байдаг. Зээлдэгчид нь маш хариуцлагатай гэсэн үг. Хариуцлага алдахад нь “ял оноож” байгаа юм чинь, хариуцлагатай байсных нь төлөө хөнгөвчилсөн нөхцөлтэй, бага хүүтэй зээлийг шуурхай олгох зэргээр урамшуулж болно биз дээ. Үүний нөлөөгөөр зээлийн хүү ч буурах боломжтой, онооны системд шилжсэнээр суурь нөхцөл бүрдэж байгаа гэж харж байна. Тухайлбал, төслийг боловсруулах үед 28 улсын жишээг судалсан, зээлийн хүү нь 2-4 нэгж хувиар буурсан байдаг юм билээ. Америк 1989 онд, Солонгос, Энэтхэг 2000 оны эхээр, Вьетнам саяхан онооны системд шилжсэн. Ийнхүү шилжснээс хойш 2-3 жилийн дараа зээлийн хүү буурсан байна билээ.
Энгийнээр ойлгоход банк, санхүүгийн байгууллага харилцагчаа хялбархан тодорхойлдог учраас хариуцлагатай, найдвартай харилцагчдаа хугацаа урт, хүү бага, барьцаа хөрөнгө шаардахгүйгээр зохих ёсны зээл олгох гэх зэрэг сайн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг шуурхай үзүүлдэг болно.
Латин Америкийн улс орнууд онооны системд шилжихээс өмнө ажлын 10 хоног буюу хагас сар зээл шийдвэрлэдэг байснаа онооны систем рүү шилжсэнээр ердөө ажлын 8 цагт зээл шийддэг болсон байгаа юм. Цаашилбал, сайн харилцагчид бүтээгдэхүүн, үйчилгээгээ хүргэхийн тулд банк, санхүүгийн байгууллага дунд өрсөлдөөн бий болдог. Одоо бол банк, санхүүгийн байгууллага тус бүр харилцагчийн мэдээллээ хадгалж, тус бүрдээ сан бүрдүүлдэг, үүнийгээ хуваалцдаггүй. Та банкаа, санхүүгийн харилцагчаа солихоор бол нөгөө талдаа шинэ хэрэглэгч болно, хүлээж авч байгаа тал Таны санхүүгийн түүхийг мэдэхгүй учраас “эрсдэлтэй” гэж үздэг. Шинэ систем үйлчлээд эхлэхээр иргэний оноо бүх нөхцөлийг илэрхийлэх учраас ямар ч банк, санхүүгийн байгууллагад очсон зөвхөн өөрт тохирхох бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ авдаг болно. Банк, санхүүгийн байгууллагууд өрсөлдөөд эхлэхээр санхүүгийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ сайжрах нь ойлгомжтой. Хөгжсөн улс орнуудын боловсронгуй болсон, туршигдсан сайн туршлагыг Монголд нэвтрүүлж байгаа гэж ойлгож болно.
-Хууль хэзээнээс хэрэгжих эхлэх вэ?
-Улсын Их Хурал 5 дугаар сарын 16-ны өдөр Зээлийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хуулийг баталсан. Ердийн журмаар гэхээр “Төрийн мэдээлэл” сэтгүүлд хэвлэгдээд ажлын 10 хоногийн дараа хэрэгжиж эхлэхээр тооцож үзвэл энэ оны 6 дугаар сарын 26-ны өдрөөс хэрэгжих юм байна.
-Тэгвэл зээлийн "муу түүх" иргэний санхүүгийн харилцаанд сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй гэсэн үг үү?
-Хүний зээлийн мэдээллийг таван жил хадгалдаг олон улсын жишгийг хуульд тусгасан. Иргэн, төрийн болон хувийн өмчит хуулийн этгээдийн хооронд зээл, төлбөртэй холбогдон үүсэх мөнгөн төлбөрийн мэдээллийг агуулдаг “Зээлийн мэдээллийн сан” зөвхөн зээлийн "муу түүх"-буюу сөрөг мэдээллийг хадгалдаг байсныг өөрчилж байгаа хэрэг. Тус санд зээлдэгчийн сайн, муу бүх мэдээллийг таван жил хадгална. Юу сайжрах вэ гэхээр өмнө нь хугацаа алдаад ч болохнээ зээлээ төлсөн байхад л “хар жагсаалт”-ад ороод, тэр нь санхүүгийн харилцаанд нь зургаан жил сөрөг нөлөө үзүүлдэг байсныг халж байгаа юм. Одоо бол иргэн, зээлдэгч үүргээ хугацаандаа гүйцэтгэхгүй бол оноо буурна, харин нөхөөд төлчихвөл оноо нь өснө. Зээлийн мэдээллийн сангийн мэдээлэл нь амьд, хөдөлгөөнтэй, бодит болно.
Дээрх хуультай хамт тухайн иргэн буюу зээлдэгчээс шалтгаалахгүйгээр орлогод нь доголдол үүсвэл уян хатан хандах агуулга бүхий Улсын Их Хурлын тогтоол батлагдсан. Үер усны аюул учирч болно, цар тахлыг бид даваад гарлаа, тухайн иргэн аргагүй болоод эмнэлэгт хэвтээд, бизнес нь явахгүй зогсож ч болно. Амьдрал баян юм чинь янз бүрийн нөхцөл үүсэж, учирч, тохиох болохоор аль болох уян хатан байж, санхүүгийн харилцаа үүсгэгч талууд зохицож байх нь зүйтэй гэж хууль санаачлагчийн хувиар үзсэн. Гэхдээ татвар төлөгчдийн мөнгөнөөс зээлдэг Хөгжлийн банк ч юм уу, Засгийн газрын тусгай сангаас авсан зээлийн харилцаанд энэ уян хатан нөхцөл үйлчлэхгүй байх ёстойг бас тогтоолд тусгасан. Татвар төлөгчдийн мөнгийг зээлж байгаа бол илүү хариуцлагатай, тооцоотой хандах ёстой гэсэн агуулгаар дээрх нөхцөлийг тодотгосон.
-Зээлийн харилцаанд иргэн янз бүрээр оролцдог. Шууд зээлэхээс гадна батлан даагчаар орсон байхад үндсэн зээлдэгч хариуцлага алдсан нь батлан даагчийн оноонд нөлөөлөх үү?
-Зээлийн батлан даалттай холбоотой харилцааг өөр хуулиар зохицуулна. Товчхондоо, Зээдийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулиар хүн санхүүгийн орчинд үнэ цэнээ өөрөө тогтоодог болж байгаа хэрэг. Хариуцлагатай байвал оноо өндөр байна. Оноо нь тухайн хүний талаар олон зүйлийг илэрхийлэх учраас биет бус санхүүгийн хөрөнгө болчихно. Өндөр оноотой бол банк, санхүүгийн салбарт Таны үнэ цэн өсөж, илүү таатай үйлчилгээ, сайн бүтээгдэхүүнийг тохирсон өртгөөр авах нөхцөл нь бүрдэнэ. Тиймээс оноогоо өндөр байлгах эсэхээ иргэн, зээлдэгч өөрөө удирдана. Ийм учраас зээл, төлбөрөө цаг хугацаандаа төлөөд байхад эрмэлзэл тухайн хүнд төрдөг байх нь л дээ.
-Улсын Их Хурлын даргын дэвшүүлсэн “Гурван төгөлдөршил” бодлогын хүрээнд хуулиас давсан журмуудыг цэгцлэх зорилт тавьсан. Тэгвэл Таны санаачлан, батлуулсан хуулийн дагуу Монголбанк журам батлах үүрэг хүлээж байна?
-Одоогийн байдлаар зээлийн мэдээллийн үйлчилгээ үзүүлэх тусгай зөвшөөрөлтэй хоёр компани байна. Эдгээр компани олон улсын жишиг платформ буюу онооны зам оруулаад ирчихсэн. Суурь нь байна, эрх зүйн орчин бүрдлээ. Одоо дүрмээ тохирох ёстой. Иймд Монголбанк холбогдох журам гаргах үүрэг хүлээж байгаа. Гэхдээ бүх талыг оролцуулж, хэлэлцүүлэг хийсний үндсэн дээр талуудын эрх ашгийг хангасан, манай нөхцөлд хамгийн оновчтой зохицуулалт гаргах ёстой гэдэг байр суурьтай байна. Монголбанк ч энэ шаардлагыг хангах бүрэн чадамжтай гэж харж байна. Бид шинэ зүйл зохиогоогүй, бусад улс орон удаан хугацаанд туршиж, сайжруулж ирсэн сайн жишгийг л Монголдоо нэвтрүүлэх ажил шүү дээ. Иргэн санхүүгийн сахилга баттай болно, системийн хэмжээнд чанаргүй зээл буурна гээд үр дүнг нь бүгд хүртэх ач холбогдолтой.
Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газар
Үзэл бодол
Х.Ганхуяг: Татварын багц хуулийн шинэчлэл нь бизнес эрхлэгчдийг дэмжин, өрхийн орлогыг нэмэгдүүлж, хамгаалж, баталгаажуулахад чиглэж байна
Татварын багц хуулийн хэрэгжилттэй танилцаж санал, дүгнэлт гаргах, шаардлагатай бол холбогдох хуулийн төсөл боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсгийн ахлагч, УИХ-ын гишүүн Х.Ганхуягаас татварын багц хуулийн шинэчлэлийн талаар тодрууллаа.
-Татварын багц хуулийн шинэчлэлийн онцлогийг танилцуулахгүй юу?
-УИХ-ын даргын захирамжаар байгуулагдсан манай ажлын хэсэг УИХ-ын Төсвийн байнгын хороо, Сангийн яам, Татварын ерөнхий газартай хамтран татварын багц хуулийн шинэчлэлийн талаар олон удаагийн хэлэлцүүлэг зохион байгуулсан. Нийтдээ 180 гаруй удаагийн хэлэлцүүлэгт 200 гаруй мянган иргэн, аж ахуйн нэгжийн төлөөлөл оролцож татварын багц хуулийн шинэчлэлийг хэрхэн хийх талаарх саналаа ирүүлсэн. Татварын ерөнхий хууль, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль болон Хүн амын орлогын албан татварын тухай хууль, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулиудад өөрчлөлт оруулах талаар иргэд, аж ахуйн нэгжүүдийн саналыг ажлын хэсгийн санал, дүгнэлтийн хамт Сангийн яаманд хүргүүлсэн.
Татварын багц хуулийн шинэчлэлийн хүрээнд хувь хүний орлогын албан татварыг бууруулах, нийгмийн аль хэсэгт нь татварын хөнгөлөлтийг илүүтэй үзүүлэх талаар тодорхой тусгах, нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хамрагдалтыг нэмэгдүүлэх талаар зохих өөрчлөлт оруулж, татварын уян хатан тогтолцоог бүрдүүлэхийг чухалчиллаа. Өнөөдрийн байдлаар нэмэгдсэн өртгийн албан татварт нийгмийн салбарын 70 хувь нь хамрагдаж байна. Энэхүү албан татвараас чөлөөлөгддөг хөдөө аж ахуйн салбарыг нэмэгдсэн өртгийн албан татварт хамруулдаг болгох эрх зүйн тогтолцоог бий болгох, иргэдийн сарын 500 мянган төгрөг хүртэлх худалдан авалтад төлсөн НӨАТ-ыг 100 хувиар, 800 мянган төгрөг хүртэлх худалдан авалтад төлсөн НӨАТ-ыг 50 хувиар, үүнээс давсан хэсэгт 20 хувиар тус тус хөнгөлж буцаан олгох зэрэг заалтуудыг тусгалаа.
-Аж ахуйн нэгжүүдэд татварын ямар хөнгөлөлт үзүүлэхээр төсөлд тусч байна вэ?
-Аж ахуйн нэгжийн албан татварын тухай хуульд өөрчлөлт оруулж, жижиг, дунд бизнес эрхлэгчдийг дэмжихэд чиглүүлэв. Аж ахуйн нэгжүүдийг татвараа төлөөгүй бол дансыг нь бүхэлд нь хаачихдаг байдлыг өөрчлөх нь зүйтэй гэж үзсэн. Тухайн аж ахуйн нэгжид тодорхой хугацаа өгч татвараа нөхөн төлөх боломжийг бүрдүүлэх ёстой. Мөн зарим нэг төрлийн татвар эргээд иргэд, аж ахуйн нэгжүүдийг өрөнд оруулдаг. Жишээ нь гаалиар дөнгөж бараа бүтээгдэхүүн нь орж ирэнгүүт олон төрлийн татвар ногдуулдаг хатуу тогтолцоо байсан. Тэгвэл тухайн бараа, бүтээгдэхүүнийг борлуулсны дараа буюу үр ашиг нь буй болсон цагт татвар ногдуулах нь зөв юм. Эдгээр татварын хөнгөлөлтийг буй болгосноор төсөвт ойролцоогоор 4-4.5 их наяд төгрөгийн дарамт учирна. Өөрөөр хэлбэл, улсын төсөвт орж ирдэг байсан 4-4.5 их наяд төгрөгийг эргээд хувийн хэвшил рүү шилжүүлж байна гэсэн үг. Татварын хөнгөлөлт, чөлөөлөлтөөр бизнес эрхлэгчдийг дэмжиж, ингэснээр иргэдийн худалдан авах чадвар сайжирч, эдийн засгийн эргэлт нэмэгдэнэ. Үндсэндээ бол татварын багц хуулийн шинэчлэлийн зорилго нь бизнес эрхлэгчдийг дэмжихээс гадна өрхийн орлогыг нэмэгдүүлэх, хамгаалах, баталгаажуулахад чиглэж байна гэсэн үг.
УИХ-ын Хэвлэл мэдээллийн газар
-
Цаг үе2019/08/05
Үс шинээр үргээлгэх буюу засуулбал сайн
-
Цаг үе2021/03/30
Гоо сайхны арьс арчилгааны FOR YOU нэрийн анхны брэнд бүтээгдэхүүнээ танд хүргэх...
-
Цаг үе2023/03/14
Цаг агаарын аюултай үзэгдлээс сэрэмжлүүлж байна!
-
Улстөр нийгэм2021/05/20
Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн үед халдвараас сэргийлэхтэй холбоотой түр журмыг батал...